Naar aanleiding van geschrijf over zelfmoord, dood en depressie op verschillende blogs ben ik bij mezelf te rade gegaan. Het zal hier weinig sympathie opleveren maar de meeste zelfmoorden uit mijn (nabije) omgeving hebben mij niet geschokt. En dat terwijl er vanaf 1970 acht personen uit mijn levenssfeer (geen goede vrienden maar wel bekenden) op die manier aan hun eind gekomen zijn. Allemaal mannen. Voor de voyeuristen onder ons aan het eind een opsomming.

Wat vind ik er van ?

Ik wil eerst toelichten hoe ik “tegenover” de eigen dood sta. Toen ik nog wat jonger en meer onbezonnen was had ik daarover tegenstrijdige gevoelens. Afhankelijk van de situatie. Het beste toe te lichten met twee citaten (sorry dat ik ze even niet vertaal).

De boeken van Carlos Castenada (althans de eerste vier) vond ik om meer dan een reden de moeite waard. Ook al was vrij snel duidelijk dat het meer fantasy dan fact was. En zijn er later mensen ernstig mee op de loop gegaan. Ik vond dat hij op een goede manier onder andere het volgende over het voetlicht bracht (geen precies citaat):

“All of us must one day die. If we are to die tomorrow, or next year, then why not today, right now? In man’s fear of death he will avoid it at all costs, even at the expense of an honourable life. Although the warrior too fears death, he nevertheless also knows it to be his constant companion, and his best advisor. Therefore, the warrior does not try to avoid death, but knows that as long as he treats it with the utmost respect it will guide him into living an impeccable life which is filled with richness, power and the excitement of challenge.”

In contrast daarmee kon ik me in bepaalde stemmingen ook wat voorstellen bij het volgende fragment uit een bekende song (Mad World) van Tears for Fears:

…
Hide my head I want to drown my sorrow
No tomorrow, no tomorrow

And I find it kinda funny
I find it kinda sad
The dreams in which I’m dying
Are the best I’ve ever had
…

(Afgelopen jaar opnieuw populair door een schitterende akoestische uitvoering van Gary Jules)

En hoe is het nu? Het vreemde is dat het me minder bezig houdt. Het leven kabbelt wel aardig voort. Met dat kabbelen ben ik regelmatig niet tevreden. Of het nu aan mijn leeftijd ligt of aan het tijdsgewricht dat ik het gevoel heb niet aan dat kabbelen te kunnen ontsnappen weet ik nog steeds niet. Mijn angsten gaan meer over ziekte, aftakeling en lijden dan over de dood.

Nu mijn gevoelens bij de dood van anderen. Aan de ene kant worden die bepaald door de nabijheid van die ander. Het hoeft geen persoonlijke bekendheid te zijn, maar kan ook een door mij gewaardeerde publieke figuur zijn. De doodsoorzaak speelt een ondergeschikte rol. Een zelfmoord kan wel extra hard aankomen. Maar als er enige afstand en vooraankondiging is, of inzicht achteraf, dan zal dat meestal niet het geval zijn. Alleen als het echt een donderslag bij heldere hemel is van iemand die mij zeer na staat zal het er wel in hakken denk ik. Maar een plotselinge dood op een andere wijze (zomaar in de slaap), waarmee ik ook wel bekend ben, hakt er minstens zo hard in. En als je de keus hebt tussen het meemaken van een aftakeling en ziekbed van een jaar en een plotselinge zelfmoord dan weet ik het ook niet. En aan een zelfmoord kan ook veel lijden vooraf zijn gegaan.

De nabijheid die ik voel tot de familie en vrienden van de overledene is de andere dimensie aan mijn rouwgevoelens. Maar ook daarin speelt de precieze doodsoorzaak verder geen rol van betekenis. Het is meer de leeftijd waarop, het lijden en de termijn. Soms zou je bij zelfmoord zelfs lelijke gedachten kunnen koesteren over personen die dat naar jouw oordeel hadden kunnen voorkomen.
Dat brengt mij op een belangrijk punt, nu er bij de regering een advies blijkt te liggen van het Trimbos-instituut om het aantal zelfmoorden te beperken, (VK 8 december: ‘Actieplan nodig tegen zelfdoding’) waarin onder andere wordt voorgesteld: “De beschikbaarheid van zelfmoordmiddelen moet zo veel mogelijk worden beperkt. Het spoor en hoge gebouwen dienen te worden beveiligd, de verkrijgbaarheid van dodelijke medicijnen verminderd.” (Terzijde: Ik ben er erg voor dat mensen bij gebrek aan beter niet meer verplicht worden om van gebouwen te springen, maar ik vind wel dat er dan een alternatief moet zijn.)
De vraag is of dit een zinnige doelstelling kan zijn. Of dat het vooral weer een circus voor goede bedoelingen en nieuwe vormen van hulpverlening (zelfmoordpreventieteams) zal gaan worden. De doelstelling is op zich al dubieus. Ze gaat er voetstoots van uit dat er (veel) “onterechte” zelfmoorden zijn. Over de legitieme zelfmoorden wordt gezwegen. En over gerechtvaardigde zelfdoding die nu bij gebrek aan middelen niet plaats vindt al helemaal.
Daarom moet eerst de vraag beantwoord worden of de mens niet het fundamentele recht heeft zelf zijn dood te kiezen. Ik vind dat de mens dat recht behoort te hebben. Slechts als iemand ontoerekeningsvatbaar is zou hem dat recht misschien kunnen worden afgenomen. Het feit dat mensen de dood verkiezen omdat ze een situatie als uitzichtloos ervaren, terwijl dat volgens de buitenwereld niet terecht is lijkt me daarvoor niet voldoende. Ook het feit dat nabestaanden (extra) verdriet hebben of zich schuldig gaan voelen is geen reden om het aantal zelfdodingen terug te willen dringen of dat verder onmogelijk te willen maken. Er zijn wel meer manieren om iemand verdriet of schuldgevoel aan te doen. En als iemand in leven blijft omdat dat moet dan zul je daarom niet zijn probleem opeens wel kunnen of willen oplossen. Grote kans dat je hem of zijn probleem dan nog steeds links laat liggen. Je kunt achteraf wel denken dat je het had kunnen oplossen, maar hoe geloofwaardig is dat eigenlijk. Bij mij werkt het dreigen met zelfmoord dan ook meestal averechts: “vooral doen”.

Tenslotte iets over het publiek reageren op de dood, zoals hier in blogs en reacties daarop in discussie is gekomen. Op zich vind ik openbaar rouwbeklag prima. Het is natuurlijk wat potsierlijk om daar bij een vrij marginale figuur uitgebreid voor uit te pakken, maar dat moet iedereen verder zelf weten. Op zich is het stoppen van een gewaardeerde kunst of cultuur-uiting een soort overlijden. Bijvoorbeeld het stoppen van Koot en Bie. Een fysieke dood is daarvoor niet nodig en de oorzaak van beëindiging niet van het eerste belang. Het bijzondere geval dat dat door de dood veroorzaakt wordt is op zichzelf geen extra argument voor groots ach en wee. Natuurlijk kan een dood wel aanleiding zijn voor speciale reacties. Daarvoor moet dan een aparte reden zijn. Een mooi voorbeeld is de film “Network”.

Het beloofde lijstje…..

De eerste zal zo rond 1970 zijn geweest in Delft. Delft is geen gezonde stad voor jongemannen. Er waren er toen 9000 te veel. En dat is waarschijnlijk nog steeds zo. De weinige beschikbare dames werden daardoor nogal onuitstaanbaar. Helemaal tijdens de feministische tuinbroekengolf. Daarvan heerste in Delft een ultraorthodoxe variant. Bovendien zijn er de eerste echt hoge studentenflats gebouwd. De zogenaamde Staalbouw 1 en Staalbouw 2. Daar is menig student van af gesprongen.

Om te beginnen was er F. Een wat teruggetrokken figuur die het ongeluk had om verliefd te raken op een van de notoire zusters vR. Ik schaakte wel eens met hem. Maar probeerde meestal een gesprek uit de weg te gaan omdat hij een volstrekt eigenzinnige manier van redeneren had waar meestal niet veel mee te beginnen viel. Ik was niet heel verbaasd toen ik hoorde dat hij was gesprongen.

Dan was er J. Die leek mij (en ik stond daar niet alleen in) nogal gestoord (psychotisch?). Hij is voor de trein gesprongen.

De oudere dorpsgek A (geen student), die zich regelmatig met zijn onwelvoeglijke taal in mijn stamcafé vervoegde schijnt er ook zelf een eind aan te hebben gemaakt maar daar weet ik het fijne niet van.

Ook JM (getrouwd, geen student) is gesprongen. Ik weet niet zeker van welk gebouw. Dat was wel ontstellend nieuws. Ik heb gehoord dat het was omdat hij dacht dat hij ongeneeslijk ziek was en de dokters maar niets konden vinden. Het was een donderslag bij heldere hemel.

Nu gaan we verder vanuit Amsterdam.

W leed aan ongeneeslijke pretenties die niet waar gemaakt konden worden. En hem ook niet uit het hoofd gepraat. Hij was nogal somber maar ik weet niet of je het depressief kon noemen. Toen hij in handen was gevallen van een nogal dubieuze psychologische stroming (iets NLP-achtigs?) werd het hem kennelijk te veel. Hij heeft zich 1990 verhangen in het trapportaal.

G was een heel aardige man. Hij heeft nog een tijdje bij mij in huis gewoond. Te goed voor deze wereld. Nadat de moker van het lot 4x in korte tijd hard op hem neer was gekomen hoorde ik dat hij op een vrij klassieke manier zelfmoord had gepleegd. Met wijn, slaapmiddel en uitlaatgas van zijn auto. Uitkijkend over zee.

K Kende ik maar net. Via mijn partner. Iemand die het moeilijk scheen te hebben met zichzelf. Op een dag in 2006 verdwenen op zijn motor. Die werd al vrij snel aangetroffen. Hijzelf pas een paar maanden later een heel eind daarvandaan aan een tak.

D kwam beroepsmatig wel bij ons aan huis. Ogenschijnlijk niets mee aan de hand. Hij is pas geleden op een nacht met zijn auto de rivier in gereden.

Misschien is dit zo opschrijven wel een soort herdenken. Dat mag wel vind ik.