Inderdaad, de vrouw is een belangrijk thema van Houellebecq. In zijn geruchtmakende essay is de interpretatie daarvan door Baudet te kort door de bocht. De vraag is of het zoveel korter door de bocht is dan in de commentaren daarop van bijvoorbeeld Martin de Haan (Volkskrant) of Patricia de Boer (OpinieZ). Ja, er zijn veel “sterke vrouwenfiguren” (de Haan) in het werk van Houellebecq. Maar zelfstandige, niet rancuneuze, betrouwbare, in de liefde enigszins onbaatzuchtige types komen weinig voor. Twee in Elementaire Deeltjes, een in Platform, een in Mogelijkheid van een Eiland, dan hebben we het wel gehad. De overige sterke vrouwen, om te beginnen de moederfiguur in Elementaire Deeltjes, zijn bepaald geen aanbeveling. Ze zijn vaak wel “sterk” maar van een type waar je liever niet mee te maken hebt. Als man en misschien ook wel als vrouw. Het zijn “libertair-feministisch-egoïstisch-narcistische-zelfverheffingsneuroten” (HT @MartienPennings).
Een citaat uit zijn eerste roman De wereld van markt en strijd (1994, p 109):
Veronique ‘liep in analyse’, zoals dat heet; tegenwoordig spijt het me dat ik haar heb ontmoet. Meer in het algemeen valt er niet veel te beginnen met vrouwen die in analyse lopen. Een vrouw die in handen van de psychoanalyticus gevallen, wordt totaal en voorgoed onbruikbaar, dat heb ik al dikwijls geconstateerd. Dat fenomeen moet niet als een neveneffect van de psychoanalyse worden beschouwd maar wel degelijk als het hoofddoel ervan. Onder het mom van een reconstructie van het ik brengen de psychoanalytici in werkelijkheid een schandelijke destructie van het menselijk wezen teweeg. Onschuld, edelmoedigheid, zuiverheid… tussen hun ruwe handen wordt het allemaal razendsnel verbrijzeld. Die dik betaalde, zelfingenomen, stompzinnige psychoanalytici vernietigen bij hun zogenaamde patiëntes voorgoed elk vermogen tot liefde, zowel geestelijk als lichamelijk; ze gedragen zich in feite als ware vijanden van de mensheid. De psychoanalyse is een bikkelharde school voor egoïsme, die zich met het grootst mogelijke cynisme op brave, een beetje stuurloze meisjes werpt om ze te veranderen in weerzinwekkende, onvoorstelbaar egocentrische sletten, die alleen nog maar een volstrekt gerechtvaardigde walging kunnen opwekken. Je moet onder geen beding vertrouwen schenken aan een vrouw die door de psychoanalyticus onder handen is genomen. Bekrompenheid, egoïsme, arrogante domheid, totaal gebrek aan moreel besef, chronisch onvermogen tot liefde: ziedaar het uitputtende portret van een ‘geanalyseerde’ vrouw.
Terzijde: In deze maatschappij is het de functie bij uitstek van de psychische hulpverlening om het ego op te pompen, “het individu weerbaar te maken”, dit in tegenstelling tot de pastorale zorg, die er op gericht was de mensen met hun lot te verzoenen.
De man is bij Houellebecq zeker niet onschuldig, maar zijn schuld bestaat er uit dat zijn mannelijkheid niet geaccepteerd wordt door de (feministische) vrouw, die hem niet meer met empathie en geborgenheid tegemoet treed. Wie dat eens door een ander beschreven wil zien kan ik lezing van Grand Hotel Europa (Ilja Leonard Pfeijffer, 2018) aanbevelen. De vraag is voor wie de ook volgens feministen vrouwelijke waarden nog gelden.
Een belangrijke invalshoek van Baudet is het voortbestaan van de Westerse beschaving door eigen nageslacht. Juist daarop reageren zijn critici. Daarbij wordt over het hoofd gezien dat kinderen krijgen, het vormen van een gezin, zorgrelaties en opvoeding Houellebecq niet erg interesseert. Hij constateert dat ze mislukken, er niet meer (kunnen) zijn en dat is het dan. Een grootouder ontfermt zich wel eens over een kleinkind (Elementaire Deeltjes). Misschien dat er in een vader-zoon relatie soms iets van zorg insluipt (De kaart en het gebied). De meeste aandacht voor relaties is negatief, gekleurd door de onmogelijkheid een langdurige relatie aan te gaan, in de eerste plaats tussen man en vrouw. Die man-vrouw relaties zijn vrijwel altijd kinderloos. De enkele keer dat er sprake is van een eigen kind (De wereld van markt en strijd) is dat vooral een probleem-object in de relatie en in ieder geval geen positieve inzet naar de toekomst.
De liefdeloosheid van de vrouw wordt door Houellebecq opgevoerd als een belangrijke oorzaak. Terecht. Het moderne feminisme deed empathie verdwijnen en egoïsme en consumentisme toenemen. Er is geen sprake meer van evenwicht in de rolverdeling maar een mislukte omkering van rollen. Mannen feminiseren, vrouwen ontfeminiseren maar masculiniseren niet. Vrouwelijke waarden worden overboord gezet zonder de manlijke taken te waarderen en te kunnen vervullen. Zelfs als ze dat wel deden is het de vraag of die omwisseling een goed idee is.
Er waren altijd al vrouwen die uitstekend manlijk konden optreden zoals Margaret Thatcher. Die hadden het “moderne” feminisme niet nodig om op hun plek te komen. In tegenstelling tot Patricia de Boer (Opiniez) lijkt mij dat de feministisering van de vrouw, het neerkijken op het aan-recht, een belangrijke oorzaak is van het teruglopen van de autochtone Europese bevolking. Het krijgen van een kind voor de crèche is nu eenmaal niet zo leuk en bovendien duur. Dat overheid en man daar onder druk achteraan hobbelen is ze niet echt kwalijk te nemen. Het christelijke begrip schuld laat ik er liever buiten, want dat staat een mogelijke oplossing alleen maar in de weg.
Houellebecq ziet het einde van de (Westerse) mens naderen. Hij heeft daar de nodige “oplossingen” voor: de ongeslachtelijke voortplanting van een übermensch (Elementaire Deeltjes, Mogelijkheid van een Eiland), overgave aan de Islam (Onderworpen), dood — vaak door zelfmoord, of boeddhistische berusting. Abortus is geen thema, euthanasie, in de zin van actief medisch handelen ook niet. Het komt misschien wel eens voor in zijn romans.
Het gaat Houellebecq om het ontbreken van een perspectief, een doel in het leven en hoe de manlijke hoofdpersoon daarmee omgaat. Een belangrijk citaat dat iedereen boven zijn bed zou moeten hangen:
Houellebecq, Elementaire Deeltjes (1998) p 171-177:
Na het bezoek van Bruno bleef Michel twee weken lang op bed liggen. Inderdaad, zo vroeg hij zich af, hoe zou een samenleving kunnen voortbestaan zonder religie? Dat leek al heel moeilijk in het geval van een individu. Een aantal dagen lang bestudeerde hij de verwarming links van zijn bed. Als dat nodig was vulden de ribben zich met warm water, het was een nuttig, ingenieus mechanisme; maar hoe lang kon de westerse samenleving blijven voortbestaan zonder welke religie dan ook?
Dat Cliteur en Baudet een “Nieuwe Zuil” een “culturele beweging” voorstellen, waarbij de suggestie gewekt wordt dat Forum voor Democratie die Nieuwe Zuil is, zou gelezen kunnen worden als een antwoord is op dit citaat. Ik vrees dat zij geen flauw benul hebben wat er nodig is voor een religie, al of niet voorzien van een god. Dat blijkt alleen al uit de kreet “Nieuwe Zuil” Kan men zich iets inhoudslozers voorstellen dan “nieuw” en “zuil”? Er zijn de afgelopen tijd wel wat nieuwe zuilen ontstaan. Sinds de jaren zeventig ontwikkelde zich het individualistisch-liberale feminisme en haar “inclusieve” vertakkingen die zich wentelen in het slachtofferschap. Van recente datum is de klimaatreligie. Bij nadere beschouwing blijken deze zuilen niet zo nieuw. Het zijn vertakkingen van het moderne christendom dat vermomd gaat als liberaal humanisme. Het gaat om schuld, slachtofferschap en wereldwijde broederschap. Het conservatieve patriottisme van Baudet, op dit moment de leitcultuur van het FvD is daar geen antwoord op. Er is sprake van Europese en Globale machtssystemen die zich niet terug laten draaien naar lokale vormen. Een “nieuwe zuil” moet een samenhang en samenwerking tussen mensen mogelijk maken op basis van realistische morele waarden waarmee een antwoord mogelijk wordt op de problemen van nu. Het Europese niveau is daarbij een minimum. Overigens voorlopig ook een maximum.
Uitnodiging aan de beide heren en lezers: neem eens kennis van Sociaal Humanisme. Misschien is dat wat. Een korte introductie: Een klein groot verhaal (2)
