Beeld uit “Koyaanisqatsi” Reggio/Glass USA 1982
Tegen het basisinkomen
De mens is een sociaal wezen. En daarmee bedoel ik niet dat hij graag naar feestjes of verjaardagen gaat of zo makkelijk met andere mensen omgaat. Dat die mens over “sociale vaardigheden” beschikt. Nee, alle mensen danken hun bestaan aan de maatschappelijke structuren waarin zij tot stand komen. De opvoeding, scholing en de omgang met anderen, zelfs als die afwijzing en isolement inhouden. Dit alles is noodzakelijk om de maatschappij in stand te houden; om er voor te zorgen dat het menselijk bestaan zich kan voortzetten doordat de deelnemers, de individuele mensen hun rol in het geheel op zich kunnen nemen. De mens beheerst de natuur en daarmee zijn eigen voortbestaan door samenwerking en taakverdeling.
Door mechanisering, maar vooral door automatisering haal je het wezen uit de mens. Steeds minder mensen zijn nodig voor het beheersen van de natuur. Voor het voortbrengen van de noodzakelijke materiële middelen. Heel lang is dat gecompenseerd doordat mensen andere maatschappelijk nuttig bevonden activiteiten gingen ontplooien. Wetenschap, kunst, het op orde houden van de maatschappij zelf vervingen de direct productieve bezigheden. Maar ook deze zaken worden in toenemende mate met succes geautomatiseerd. En uiteindelijk is er maar een beperkte behoefte aan kunst en andere maatschappelijke versierselen en buitenissigheden. Dat leidt tot een toename van “vrije tijd” waarin men in principe geacht wordt niet maatschappelijk productief bezig te zijn. Bijvoorbeeld door een hele of halve marathon te lopen. Nu is er niet zo veel tegen wat vrije tijd. Maar wat betekent het als er vrijwel alleen nog maar vrije tijd is? Ben je dan niet een onnut ornament van een geautomatiseerde machine die buiten jou om voortdendert? Waar je volledig van afhankelijk bent zonder er serieus aan bij te dragen?
En dit is nu precies het signaal dat wordt afgegeven door het zogenaamde basisinkomen. De maatschappij kan zonder jou. Je bent een nutteloos ornament, maar je mag nog even leven. Dit naast het probleem van de financiering, die ongetwijfeld in de eerste plaats op de schouders van de nog wel werkenden gelegd zal worden. En het probleem van het zwart werken, dat verder zal toenemen en de betaalbaarheid van een en ander nog verder onder de druk zet. En ja, ik kan allerlei vrijwilligerswerk gaan doen. Mijn eigen voedsel verbouwen, zelf mijn plafond stukadoren en dat van de buurvrouw. Maar dat is nu net niet de bedoeling, want een stukadoor en een tuinder kunnen dat allemaal veel beter en in minder tijd dan jij dat kunt. Voor zover die niet vervangen zijn door robots die dat nog weer goedkoper doen natuurlijk. En je veroordeelt hen door dit gedrag ook weer tot dat zogenaamde basisinkomen.
En dan het bewaren van de orde. Het kan allemaal, bewaking door camera’s en dan volledig geautomatiseerd boetes thuissturen. En in de toekomst zelfrijdende onbemande auto’s waar je gedwongen wordt in te stappen en die je direct naar de gevangenis brengen daar het vonnis al door een geautomatiseerde rechtbank is uitgesproken, waarbij je verdedigd bent door een artificiële intelligentie die voor advocaat doorgaat. Ook kunnen we ons straks prima verdedigen met zelfstandig opererende robots en drones. Er zal nog wel een elite overblijven die er genoegen aan beleeft zijn geld te tellen en rond te dobberen in 50 meterjachten met gouden kranen terwijl zij sentimentele door computers geproduceerde filmpjes kijken. Maar zijn dat nog mensen?
Op zich is er niets tegen voortgang van wetenschap en techniek. Maar wel in dienst van de mens en niet in dienst van het kapitaal. Dat onbeheerst op groei gericht is en de voortschrijdende onbesuisde automatisering is daar een onderdeel van. De ondernemingsgewijze productie vervangen door een planbureau is overigens ook geen goed idee. Er zijn betere, menselijke eigenaren van het kapitaal nodig.
Zie ook: SoLiDe Kapitaal – een voorstel en lees verder in Sociaal Humanisme. En kijk eens naar Koyaanisqatsi.
