In een gespreksgroep hadden we het over (boot)vluchtelingen. Daarvoor schreef ik een discussiestuk (hieronder) waar, enigszins tot mijn verbazing, iedereen het wel ongeveer mee eens bleek: we zullen de vluchtelingen moeten tegenhouden, ze hebben geen recht om hier te komen.
Maar… weer werd duidelijk hoe groot de kloof tussen ratio en gevoel is. En hoe zwaar de christelijk-humanistische disciplinering ons gevormd heeft. Hoeveel moeite het kost om wat het verstand voorschrijft ook te willen uitvoeren. Thea zat onderuitgezakt op de bank en zei: “Ik kan er niets tegenin brengen, maar ik kan het ook niet accepteren, ik krijg er buikpijn van.” John vertelde later dat hij de nacht daarop slecht geslapen had en nachtmerries had waarin hij verdronk. En ook anderen verklaarden zich ongemakkelijk te voelen. Zelf heb ik daar niet zo veel last meer van, maar dat ging niet vanzelf. Opnieuw blijkt de “rationeel handelende mens” niet te bestaan. Die ratio moet eerst omgezet worden in gevoelens voordat het effectief kan worden. Dat kan, maar is een pijnlijk, langer durend proces, waarbij men steeds weer rationeel en misschien ook wel bestraffend moet worden toegesproken. Door zichzelf en bij voorkeur ook door anderen. Uiteindelijk werkt het verstand alleen via het gevoel.
Vluchtelingen en Mensenrechten
Vluchtelingen zijn dagelijks nieuws. Het is een beetje onduidelijk welke groepen er precies toe gerekend moeten worden. We hebben: gewone migranten, toegelaten vluchtelingen, illegale migranten (bijvoorbeeld “bootvluchtelingen”), asielzoekers en illegalen (degenen wiens aanvraag voor een verblijf is afgewezen). Handiger lijkt het om te spreken van groepen mensen die tot de EU, in het bijzonder NL toegelaten wensen te worden. Globaal zijn er dan de volgende redenen waarom die mensen hun land willen verlaten:
- Oorlogsgeweld
- Natuurgeweld
- Vervolging om religieuze of politieke redenen
- Vervolging om andere redenen, bijvoorbeeld raciale.
- Economische redenen, het zoeken van een beter bestaan
- Verwantschap, huwelijk
Voor al deze categorieën zijn er regels opgesteld, internationaal en nationaal, wanneer en op welke wijze iemand voor toegang en eventueel opvang in aanmerking komt. In ieder geval voor de eerste twee geldt dat er in principe opvang in de regio plaatsvindt. Voor de volgende twee geldt dat in mindere mate, mede omdat buurlanden soms niet in aanmerking komen. Voor de laatste twee geldt dat men voor de afreis toestemming moet hebben voor toegang. Een visum en mogelijk een werkvergunning, al of niet voor bepaalde tijd.
Het meest worden wij geconfronteerd met economische illegale vluchtelingen. De vraag of er rechten zijn waarop die zich kunnen beroepen is in principe eenvoudig te beantwoorden: die rechten zijn er niet. Zou degene die illegaal probeert binnen te komen als hij illegaal de grens is overgekomen zijn papieren laten zien en eerlijk zeggen waarvoor die kwam dan zou hij snel teruggestuurd worden. Dus worden papieren vernietigd en verhalen ingestudeerd waardoor men in een andere categorie valt, bij voorkeur 3 of 4. In dat geval is er wel een recht, namelijk dat dat verhaal getoetst moet worden, en, indien waar, men wel toegang heeft. In afwachting daarvan heeft men recht op verblijf in een niet-gesloten inrichting (men krijgt een papier waaruit de status blijkt), wordt voorzien van levensbehoeften en ook rechtsbijstand, in ieder geval in NL. Ondertussen worden de verhalen getoetst, door te kijken naar de taalbeheersing en kennis van het land en de vervolging waarvan men vandaan zegt te komen. Indien daar dan aanleiding voor is, en in veel gevallen is het verhaal goed genoeg ingestudeerd, moet er onderzoek gedaan worden of het klopt. Er zijn veel vluchtelingen die dat niet afwachten en meteen in de illegaliteit duiken. Indien men wordt afgewezen en niet kan worden uitgezet dan wordt men alsnog illegaal.
Dan moet nog de vraag beantwoord worden of er een recht bestaat om uit zee gered te worden. Ik vermoed dat daar wel internationale regels voor zijn. De vraag is of die stand houden als het gaat om mensen die zich duidelijk zelf in gevaar brengen. Ik denk van niet maar ben geen specialist.
Vluchtelingen van de eerste twee categorieën hebben volgens mij vooral recht op “opvang in de regio” en niet op opvang in NL. De verdere rechten als ze hier toch zonder voorafgaande toestemming binnen proberen te komen ken ik niet.
Tot zover het gewone recht, in het bijzonder het vreemdelingenrecht.
Met mensenrechten is het wat moeilijker gesteld. In principe is NL (en de individuele landen) gebonden aan de Europese Rechten van de Mens die voor bijna alle EU landen en ook in andere Europese landen op gelijke wijze gelden. Ik heb deze kort bestudeerd en voor zover ik kon nagaan gaat het vooral om rechten voor burgers van de deelnemende landen en ik kon er niet zo snel iets vinden over vluchtelingen. Ik weet dat er aparte vluchtelingenverdragen zijn, en ongetwijfeld heeft de EU er allerlei regels voor opgesteld die ik niet bestudeerd heb. Dan zijn er nog de mensenrechten van de Verenigde Naties die wel een soort van recht formuleren tot vrijetoegang. Het verschil is dat er voor de Europese rechten een gerechtshof is dat overtredingen kan constateren en daar bevoegd is uitspraken over te doen, terwijl bij de Verenigde Naties iets dergelijks ontbreekt.
Morele kwestie
Maar genoeg juridisch geleuter, ik vermoed dat met “mensenrechten” vooral de morele gevoelens over de vluchteling in beeld moeten komen: ongeacht wat er in wetten en verdragen staat is de vraag: voelen wij ons op grond van morele overwegingen verplicht om “iedereen” toe te laten? En zijn we verplicht om bootvluchtelingen te redden?
Vanuit de hedendaagse opvattingen van de christelijke leer, en, in het verlengde daarvan het hedendaagse humanisme bestaat die morele plicht: Heb u naaste lief is het devies, waarbij die naaste is uitgebreid naar elke mens op aarde. In de seculiere variant wordt dit meestal omgezet in de gouden regel, waarbij men zich dan moet voorstellen dat men zelf in de situatie van de vluchteling zit. “Wat zou jij willen als je in de bush op een houtje moest bijten”? Of “In een wrak bootje op zee ronddobbert”?
De idee van de naastenliefde kon nog redelijk functioneren als je kon aannemen dat de vluchtelingen wat gemeenschappelijke culturele bagage zouden meenemen waardoor het niet heel moeilijk zou zijn er een “naaste” in te zien. Het kostte bovendien veel meer tijd en moeite om je te verplaatsen en er was veel meer ruimte. Alhoewel: er zijn in het verleden pittige volksverhuizingen geweest. Meestal weinig liefdevol. Nu al die factoren veel minder of niet aanwezig zijn: grotere culturele verschillen, sneller en makkelijker reizen en dichter bevolkt, c.q. intensiever gebruik van de ruimte, wordt deze morele houding onhoudbaar. En dan is er nog het effect van de media, die veroorzaken dat alles wat ver weg gebeurt vertoond wordt in de huiskamer. Waarbij de voorkeur uitgaat naar leed-spektakel met maar weinig verdere informatie over precieze oorzaken, omstandigheden, eigen verantwoordelijkheden en die van de buurlanden. De van nature in de mens aanwezige gevoelens van compassie worden hierdoor overmatig gestimuleerd. Dat veroorzaakt een ongemakkelijke spagaat.
Verder zijn er de nodige relevante blogs; Om te beginnen: Wat is het GROTE probleem van de mensenrechten?
