Bijgewerkt – oorspronkelijk gepubliceerd juni 2014
Zoals eerder het geval bij Noorse Sociaaldemocratendoder vind ik de verklaringen die voor de daden van de Afgewezen Schutter uit Californië (2014) worden gegeven in het algemeen onbevredigend. Ik doe een poging tot analyse.
Deze daden zijn niet goed te praten. Het is niet te ontkennen dat er in die hoofden kortsluitingen hebben plaatsgevonden.
Ik wil proberen ze te beschouwen als ongelukken, als maatschappelijke ontsporingen.
Waaraan de maatschappij zelf niet geheel onschuldig is.
In plaats van de schuldvraag meteen voor 100% bij de dader te leggen, moeten de maatschappelijke processen die de dader in deze situatie gebracht hebben onderzocht worden. De uitkomst van deze analyse is niet gericht op het ontzien van de dader. Schuldig of niet, hij zal consequenties van zijn daden moeten ondervinden. Om te beginnen moet vermeden worden om te gemakkelijk psychiatrische etiketten te plakken die de maatschappelijke druk waaronder de meeste mensen leven verdonkeremanen. Bijvoorbeeld “misogynie” of “narcisme”.
In de moderne neoliberale wereld wordt het individualisme als een godsdienst beleden. Daarbij is dat individu is niet alleen schepper van zijn eigen geluk of ongeluk, maar moet zich zelfs schepper van zijn eigen normen en waarden denken. Er is een permanente maatschappelijke druk om alles wat een mens overkomt aan de eigen waarden, ideeën, inzet, wil en doorzettingsvermogen toe te rekenen. Of het ontbreken daarvan. Dit rechtvaardigt het gevoel eigenaar te zijn van je succes. Of dat nu schoonheid, seksuele aantrekkingskracht of zakelijk succes is, je bent de rechtmatige bezitter en mag er onbeperkt de vruchten van plukken. In de US, en zeker in Californië is deze ideologie het sterkst vertegenwoordigd.
Waar enkelen succes hebben, zullen velen falen. Er is weinig ruimte aan de top en zelfs daaronder is niet genoeg plaats. De keerzijde van de medaille is dat falen eigen schuld is. Dat een ander beter is, is je zelf aan te rekenen. Ook zoiets eenvoudigs als werkloosheid wordt gepresenteerd als eigen schuld. Samen te vatten met het domme spreekwoord “Waar een wil is, is een weg”. Als voortdurend falen als eigen schuld wordt geaccepteerd, leidt dat tot passiviteit, depressiviteit, terugtrekking en uiteindelijk zelfmoord.
Iemand met een hogere dunk van zichzelf dan zijn omstandigheden (“successen”) rechtvaardigen, zal de schuld bij de buitenwereld leggen. Dat wil overigens niet zeggen dat die hogere dunk onterecht is, maar dat de maatschappij er geen behoefte aan heeft, of die kwaliteiten zelfs als een gevaar voor de orde ziet. Er ontstaat agressie tegen die buitenwereld die het gerechtvaardigde succes aan dat individu onthoudt. Dit kan niet onder de noemer “narcisme” worden weggeschreven. Narcisme staat in de eerste plaats voor een overmatige ongezonde interesse in zichzelf en minachting of onverschilligheid tegenover anderen. Het is in de eerste plaats een kenmerk van mensen die niet alleen zichzelf succesvol vinden, maar het ook op een of andere manier zijn. Zij kunnen zich permitteren de ander te negeren. Van de andere kant gezien kun je het genegeerd worden door de winnaars geen narcisme noemen.
Een gevolg van dit individualisme is dat de mogelijkheid ontbreekt om de ander aan te spreken. Bij gebrek aan een gemeenschappelijke morele grondslag waarop je dat zou kunnen is er geen andere mogelijkheid dan het inroepen van de hulp van de sterke arm, of het recht in eigen hand nemen.
Een eenvoudig voorbeeld zijn misdragingen in de openbare ruimte. Overlast veroorzaken of wildplassen? Je kijkt wel uit om de daders aan te spreken. Want je kunt er van uitgaan dat voor iemand die voor zijn eigen normen gerechtigd is zoiets te doen een terechtwijzing vooral als een belediging zal worden opgevat. Alleen als je fysiek overwicht – een mogelijkheid tot geweld, het recht in eigen hand – hebt, kun je je zoiets permitteren. Ook bekenden of zelfs geliefden kunnen steeds moeilijker aangesproken worden op wat jij als onjuist ziet.
De kans dat afwijzingen of andere krenkingen, of die nu vermeend of werkelijk zijn, zich ophopen om op een bepaald moment tot uitbarsting te komen wordt steeds groter. Het is aan de omgeving om dergelijke uitbarstingen aan te zien komen en liefst te voorkomen of anders in goede banen te leiden. Maar hetzelfde individualisme dat deze ophopingen veroorzaakt zorgt er voor dat dit niet gebeurt. Iedereen is te druk bezig met zijn eigen leven. Als het al waargenomen wordt zal het allereerst worden gereduceerd tot “zijn probleem”. Op zijn best halen we het bevoegd gezag er bij, in dit geval in de vorm van de maatschappelijk werker of de psychiater. Die kunnen er weinig aan doen.
Uitbarstingen zijn onvermijdelijk. Als het ontspoort, is de vraag of dat zo gewelddadig moet. Die kans is groter. Vanwege het vrije wapenbezit en de verheerlijking van geweld als oplossing in de media en computerspellen blijkt de grens tot dodelijk geweld daar een stuk lager te liggen.
Structurele maatschappelijke factoren zijn de belangrijkste oorzaken van ontsporingen als deze. In de moderne maatschappij is niemand daarvoor verantwoordelijk.
Misogynie?
Door de “misogynie” verklaring van de daden van de Afgewezen Schutter wordt er te gemakkelijk weggekeken van een van de structurele oorzaken van de ophoping van frustratie en woede bij mannen.
“Als een meisje nee zegt, bedoelt ze ook nee” is een problematische stelling. Het definieert eenzijdig de vrouw als de bezitter van haar seksualiteit als handelswaar, die zij niet wenst te verkopen aan deze bieder. Het ontkent het meer natuurlijke spel van signalen en gevoelens waarvan woorden slechts een onderdeel zijn. Een misverstand is mogelijk en niet altijd verwijtbaar. Andere gevoelens dan handel, bijvoorbeeld empathie moeten daarvoor door de vrouw worden onderdrukt.
Langs deze weg worden liefdesrelaties contracten waarop garantie van toepassing is. Die bij in gebreke blijven gemakkelijk verbroken kunnen worden.
Een citaat uit Houellebecq: De wereld van markt en strijd (1994, p 109)
Veronique ‘liep in analyse’, zoals dat heet; tegenwoordig spijt het me dat ik haar heb ontmoet. Meer in het algemeen valt er niet veel te beginnen met vrouwen die in analyse lopen. Een vrouw die in handen van de psychoanalyticus gevallen, wordt totaal en voorgoed onbruikbaar, dat heb ik al dikwijls geconstateerd. Dat fenomeen moet niet als een neveneffect van de psychoanalyse worden beschouwd maar wel degelijk als het hoofddoel ervan. Onder het mom van een reconstructie van het ik brengen de psychoanalytici in werkelijkheid een schandelijke destructie van het menselijk wezen teweeg. Onschuld, edelmoedigheid, zuiverheid… tussen hun ruwe handen wordt het allemaal razendsnel verbrijzeld. Die dik betaalde, zelfingenomen, stompzinnige psychoanalytici vernietigen bij hun zogenaamde patiëntes voorgoed elk vermogen tot liefde, zowel geestelijk als lichamelijk; ze gedragen zich in feite als ware vijanden van de mensheid. De psychoanalyse is een bikkelharde school voor egoïsme, die zich met het grootst mogelijke cynisme op brave, een beetje stuurloze meisjes werpt om ze te veranderen in weerzinwekkende, onvoorstelbaar egocentrische sletten, die alleen nog maar een volstrekt gerechtvaardigde walging kunnen opwekken. Je moet onder geen beding vertrouwen schenken aan een vrouw die door de psychoanalyticus onder handen is genomen. Bekrompenheid, egoïsme, arrogante domheid, totaal gebrek aan moreel besef, chronisch onvermogen tot liefde: ziedaar het uitputtende portret van een ‘geanalyseerde’ vrouw.
De zakelijke, individualistische opstelling is min of meer de norm geworden. Maar niet voor beide seksen in gelijke mate. De vrouw is als bezitter van haar seksuele kapitaal in het voordeel tegenover het nog steeds wat dierlijke mannetje, dat slechts zijn pik achterna loopt.
Door deze beschouwing zullen sommigen de auteur van misogynie beschuldigen. Dat is hetzelfde als mensen die kritiek op de Islam hebben islamofoob noemen. Psychologiseren is een geliefd frame om kritiek te ontgaan.
Lees ook De Kaapverdiaan
