In Elsevier van deze week schrijft Leon de Winter in “Schofterig antwoord”:
Wie in staat is onaangedaan het lijden van zovelen te veroorzaken, wie in staat is zijn medemens van zijn menselijkheid te ontdoen en hem te reduceren tot een object dat kan worden vernietigd heeft geen empathie en geen geweten, en is dus een monster en een psychopaat.”
Als we deze redenering volgen zijn er misschien wel meer psychopaten dan “gewone mensen”. De eerste fout is dat er wordt veronderstelt dat dergelijke daders “onaangedaan” zijn. Dat kan maar dat hoeft niet. ABB verklaarde zelf dat hij zijn daden “verschrikkelijk maar noodzakelijk” vond. Dat hoeven we natuurlijk niet te geloven maar het is iets anders dan veel andere dergelijke daders vinden. Zelfs als we aannemen dat ABB hierover liegt in de zin dat hij die verschrikking niet voelt, maar alleen maar zegt dat hij het verschrikkelijk vindt.
Milgram experiment
Belangrijker is dat, te beginnen bij gewone soldaten, lopend via Eichmann, de SS, Hutu’s en Hamas en eindigend bij de deelnemers aan de Milgram experimenten, allerlei mensen op een of andere manier hun potentiële slachtoffers, als objecten, of beter, als niet-medemensen, als vijanden, blijken te kunnen leren zien om ze in staat te stellen ze te doden of te martelen. Allemaal psychopaten? Dat is te makkelijk.
Het zit nog steeds diep in de menselijke natuur om alles wat buiten de eigen groep valt als vijandige, minder of niet-menselijke vreemde te zien. Dankzij eeuwen van beschaving is deze neiging bijgestuurd en zijn we de kring van niet-vreemde mensen steeds groter gaan maken, met als meest recente uitbreiding de wereldburger zoals die als ideaal door de mensenrechten wordt weergegeven. Een uitbreiding die pas na 1945 echt werd vastgelegd. Waar er openingen in deze ideologie ontstaan doordat de werkelijkheid te ver van dit ideaal afwijkt kunnen de oude gevoelens gemakkelijk weer opkomen. Het hangt van omstandigheden en je eigen positie af hoeveel begrip je daarvoor kunt opbrengen of niet. Maar “onmenselijk” wordt zo iemand niet. Eerder al te menselijk.
Een tweede probleem is dat LdW terreur en het doden van vijanden op een lijn zet. Terreur richt zich per definitie niet op de vijand maar op de gewone burger en probeert langs die weg de vijand zelf (die aan de macht is) onder druk te zetten en uit te putten. Zij breiden de “vijand” uit tot iedere willekeurige inwoner van het territorium van de vijand. Terroristen zijn makkelijk in het gebruik van “menselijke schilden”: mensen uit de eigen groep die voor het goede doel worden geofferd. Het plegen van een aanslag op de vijand zelf is van een andere categorie. En het kan onder omstandigheden, bijvoorbeeld als de vijand een wrede dictator is, door velen als een goede daad worden beschouwd. Het doden van Osama bin Laden werd maar door weinigen hier afgekeurd. Iemand die je als een onmenselijk monster ziet mag je zonder problemen doden. Dit is precies de val waarin LdW trapt. Hij vindt ABB een monster omdat ABB de sociaaldemocraten als monsters ziet. Er is meer dan dit simplisme nodig om de daad van ABB af te keuren.
Om alle misverstanden uit de weg te ruimen: De daad van ABB blijft verschrikkelijk en alle directe en indirecte slachtoffers van deze ontsporing verdienen alle mogelijke steun en empathie. Helaas is dat in mijn geval niet meer dan een paar woorden. Het is voor mij te ver weg.
