Hadden we het een jaar geleden vooral over de goedmens, die lijkt inmiddels vervangen door de deugmens, wat het voordeel heeft dat men het kan hebben over deugen en deugsysteem. Of het een verstandige vorm van schelden is valt te bezien. Evenals “goed zijn” verwijst “deugen” in de eerste plaats naar politieke correctheid: het kritiekloos verdedigen en overnemen van de ideeën van anderen, in de eerste plaats de machthebbers, de heersende elite. Voor hen ben je goed, of deug je. De term zelf is daardoor in wezen neutraal. Ondergetekende deugt als oppositioneel denker (hoewel…). Voor de macht deug ik juist niet. Datzelfde geldt ook voor “goed” zijn, maar goedmens heeft historisch een sterker negatief karakter. Deugen is minder extreem. Een deugniet heeft ook wel iets guitigs of sympathieks.
Recent had ik een gesprek met een predikant. Ik vroeg hem of er een verzameling waarden (of normen) kon bestaan die zowel voor de godsgelovige als de anders-gelovige aanvaardbaar was. Met andere woorden of godsgelovigen en ongodsgelovigen politiek gezien samen door een deur zouden kunnen; dat het verhaal waar zij goed en kwaad aan ophangen niet uitmaakt zolang zij het maar over dat goed en kwaad ongeveer eens zijn.
Ik kreeg geen heel duidelijk antwoord, maar hij stond er geloof ik wel positief tegenover. Alleen vond hij dat we van deugden moeten spreken in plaats van normen (of waarden). Ik bleef wat verbaasd achter want ik dacht dat er in de bijbel sprake was van tien geboden. En voor zover mijn beperkte kennis strekt drukte Jezus zich ook nogal expliciet uit over goed en kwaad. Helaas was er geen tijd voor een nader gesprek. Een deugd is een positieve karaktertrek of hoedanigheid. Het niet praktiseren van een deugd is geen “kwaad” en hoeft niet te worden bestraft. Daardoor zijn deugden in wezen ongeschikt als basis voor wetten en rechtspraak. Het nastreven van maatschappelijke vernieuwing wordt dan een groot probleem.
Het huidige dominante morele systeem is ontstaan rondom het vermijden van foute ideeën. Dit systeem promoot de juiste en straft de foute opvattingen. Het systeem is zo diep verankerd in het wezen van de Westerling dat vrijwel ieder van ons er in meer of mindere mate mee te kampen heeft. Zelfs het in je hoofd overwegen van de verboden ideeën kan al reden zijn om aan je eigen morele zuiverheid te twijfelen.
Het Deugsysteem leeft op gespannen voet met de wetenschappelijke methode. De wetenschap heeft zich tot doel gesteld te onderzoeken hoe de wereld werkt. Het Deugsysteem werkt vanuit het idee hoe de wereld zou moeten zijn. Het beschouwt afgekeurde opvattingen niet alleen als moreel verwerpelijk, maar ook als onwaar. Sterker nog, ze mógen niet waar zijn. Menig wetenschapper, oprecht en zuiver zoekend naar de waarheid, heeft dit spanningsveld aan den lijve ervaren en is door het Deugsysteem op de korrel genomen en soms zelfs uitgeschakeld.
- Ieder systeem van morele waarden (en een maatschappij kan niet functioneren zonder) schrijft voor dat overschrijding van nomen bestraft moet worden. Het goede doen (deugen) hoeft niet apart te worden beloond. Deel kunnen blijven uitmaken van de gemeenschap is de impliciete beloning. Dit geldt niet alleen voor de Westerling maar voor iedere set morele waarden, ook voor de Moslim of Boeddhist.
- Ieder machtssysteem probeert onwelgevallige kennis, wetenschappelijk of niet, te censureren. Verzet tegen het machtssysteem (de dominante ideologie) wordt altijd tegengewerkt, en dat geldt ook binnen de democratie voor zover de kritiek zich buiten de consensus beweegt. Het is dan een zaak van de hoogste prioriteit om eigen media te ontwikkelen, zoals de verfoeide communisten al heel goed begrepen.
- Normen zijn historisch gegroeid en op de praktijk gebaseerd. Dat proces kun je proberen wetenschappelijk te bestuderen en bekritiseren, maar het blijven voortbrengselen van de mensenmaatschappij. De wetenschap heeft slechts beperkte mogelijkheden tot “verbetering” van normen, van het deugen.
Deugsysteem lijkt me niet zo’n handig begrip.
