In Tsjecho-Slowakije werd na 1989 iedereen boven de rang van sergeant ontslagen als ze bij het leger, bij de politie, in staatsbedrijven of in ambtelijke functies het communistisch regime hadden gediend. In Polen ging dat anders. Op een ronde tafelconferentie begin 1989, waar alle stromingen aanwezig waren, werd besloten een streep onder het verleden te zetten. Nu hebben ze daar spijt van. De voormalige communistische elite die verder ging onder de noemer ‘sociaal democraten’, wist zich in de roerige periode direct na 1989 voor uitverkoopprijzen meester te maken van fabrieken, bedrijven en banken die eerder staatsbezit waren. Ze speelden elkaar onderling de bal toe en buitten hun voorsprong in kennis en ervaring gewetenloos uit.
De sociaal-democraten die vanaf 1990 tot 2015, met uitzondering van de periode 2005-2007, regeringsverantwoordelijkheid droegen beschermden elkaar. In die korte periode van 2005-2007 waarin PiS (Recht en Rechtvaardigheid) aan de macht was, stichtte ze een anti-corruptiebureau met vergaande bevoegdheden. Dat bureau diende onder meer onrechtmatige toe-eigening van bedrijven door voormalige communisten te onderzoeken en vormde zo een bedreiging voor de sociaal-democraten.
In 2015 moesten de sociaal-democraten (Burger Platform) hun meerderheid in het parlement afstaan aan PiS als gevolg van een aantal corruptieschandalen in de door de sociaal-democraten geleide regering. Daarmee waren ze echter niet hun macht verloren. In de periode van 1990 tot 2015 waren ze er in geslaagd om via benoemingen de macht te krijgen bij de media die in grote meerderheid op de hand van de sociaal-democraten waren. Zo verkregen de Sociaal-democraten een grote buitenparlementaire macht. PiS maakte daar in 2015 gedeeltelijk een einde aan door nieuwe benoemingen in de top van staatsmedia. Dat leidde tot verzet. Het grootste struikelblok werd echter het door PiS ongedaan maken van benoemingen voor het Constitutionele Hof. Dit Hof heeft de taak om wetten te toetsen aan de grondwet en aan bindende internationale verdragen. Van de 15 rechters van het Hof waren er 14 benoemd door de sociaal democraten. Vlak voor hun vertrek uit de regering benoemde Burger Platform vijf nieuwe rechters ter vervanging van rechters waarvan de zittingstermijn (voor aan aantal pas na het einde van de regering afliep. PiS weigerde de aanwijzing van deze rechters te accepteren omdat de aanwijzing niet volgens de regels was geschied. PiS wees vijf andere rechters aan en wijzigde de regels voor stemmingen van het Hof. In plaats van een eenvoudige meerderheid bij een quorum van negen, werd in de nieuwe regels een meerderheid van tweederde bij een quorum van 13 vereist.
De wijziging maakten het de sociaal-democraten nagenoeg onmogelijk om via hun invloed op het Hof wetten tegen te kunnen houden. Het meest hebben ze te vrezen van wetgeving op het terrein van anti-corruptie en strafbaarheid van onrechtmatig verkregen eigendommen. Deze bedreiging bezorgt vooral ex-communisten slapeloze nachten.
De sociaal-democraten zijn echter zeer goed bevriend met Europa. Niet voor niets werd de wendbare Tusk (Burger Platform) voorzitter van de Europese Raad. Ten onrechte wordt hij wel afgeschilderd als een liberaal politicus. Er is echter weinig liberaals aan het Burger Platform. De goede relatie van de partij met Europa leverde Polen de positie op als de meest begunstigde voor Europese subsidies.
Met de steun van Europa startte Burger Platform een demoniseringscampagne tegen PiS en de media in Europa volgden daarin. Zo werd een uiterst eenzijdig en niet op waarheid berustend beeld van het Polen onder leiding van PiS geschapen. Frans Timmermans, ook al een sociaal democraat, heeft de Poolse regering schriftelijk een ultimatum gesteld en in Polen wordt daar, behalve door de sociaal-democraten, hartelijk om gelachen.
Door weinigen wordt gezien dat de massale steun die PiS een meerderheid in het Poolse parlement bezorgde, dezelfde achtergronden kent als de populistische bewegingen in Europa en Amerika die zich tegen de elite en tegen de globalisering keren. Dat dit juist in Polen tot een succes leidde kan verklaard worden uit de jonge zelfstandigheid van Polen. De Poolse deling werd in 1918 ongedaan gemaakt, maar van de bijna honderd jaar sindsdien heeft Polen daarvan meer dan vijftig jaar bezetting door Duitsland en daarna de Sovjet Unie gekend. Polen zal zich blijven verzetten tegen een te veel aan overdracht van bevoegdheden aan Europa en dat wordt in Brussel nog steeds niet helemaal begrepen.
