Dit weekend raakte ik een aantal keren in gesprek over “kritisch denken” en kwam al snel te spreken over kritisch lezen. Omdat het, onder andere bij GeenStijl in de mode is om stukjes te “Close readen” -een activiteit die helaas minder met kritisch lezen te maken heeft dan je zou wensen- heb ik de verzuchting die ik ooit (2010) op freethinker.nl plaatste nu hier gepubliceerd. Hij is dus ook hier te vinden voor wie de niet erg intelligente reacties nog eens na wil lezen.
De kunst van het zorgvuldig lezen.
Veel mensen lezen oppervlakkig. Dat is te merken op dit forum en op andere plekken. Of het door te snel lezen komt, door domweg slecht lezen of door vooringenomenheid laat ik even in het midden. Feit is dat er een flink aantal discussianten zijn die op één zin of opmerking springen, die volledig uit zijn verband rukken en daar dan eens lekker op in gaan hakken. Dat er drie regels verderop in diezelfde tekst dan iets gezegd wordt waardoor hun opmerking volledig overbodig wordt ontgaat ze dan. De auteur moet daar dan weer op wijzen. Maar soms is dat niet genoeg. In het hoofd van sommige lezers heeft die ene uit zijn verband gerukte opmerking de plaats ingenomen van de hele tekst en dan is er geen beginnen meer aan. Van discussianten worden het querulanten.
Een aantal voorbeelden.
Als je ergens in een tekst zegt dat “de islam een gevaarlijke ideologie is” dan ben je voor sommigen meteen een racist of op zijn minst iemand die alle moslims in de hoek zet. Ook al zeg je bijvoorbeeld drie regels verder dat je ook wel begrijpt dat het grootste deel van de moslims vredelievend is en dat je hoopt dat zij zich zullen gaan inspannen om de gevaarlijke kanten van hun godsdienst af te slijpen.
Als je ergens in een tekst zegt dat “de vrije wil een nuttige illusie” is. Dan zijn er reaganten die zeggen dat je het bestaan van de vrije wil ontkent. Ook al heb je in diezelfde tekst uitgelegd dat een illusie wel degelijk bestaat en ook nuttig kan zijn.
Als je ergens in een tekst zegt dat “euthanasie een maatschappelijk probleem is dat te groot is voor een individuele keuze”. Dan wordt je uitgemaakt voor fascist, ook al zeg je drie regels verderop dat maatschappelijke normen, regels en procedures de uitkomst moeten zijn van een democratisch debat.
Voor een beter begrip heb ik hier een aantal passages vertaald uit: How to Read a Paragraph: The Art of Close Reading door Richard Paul and Linda Elder, Foundation for Critical Thinking, US 2006
Vluchtig lezen
De vluchtige geest werkt associatief, van alinea naar alinea zwervend zonder een duidelijk onderscheid te maken tussen eigen denken en dat van de auteur. Zoals hij zelf gefragmenteerd is, fragmenteert hij ook datgene wat hij leest. Onkritisch neemt hij de zienswijze van de auteur alleen voor waar aan als dat samenvalt met eigen geloof. Misleid door de eigen preoccupaties kan hij zichzelf niet als ongedisciplineerd waarnemen. Star als hij is leert hij niet van wat hij leest.
De kennis die de vluchtige geest absorbeert wordt kritiekloos vermengd met eigen vooroordelen, mythen en stereotypen. Het heeft geen inzicht in hoe betekenis tot stand wordt gebracht en hoe zelfbewuste lezers zichzelf evalueren en corrigeren tijdens het lezen.
Denkend Lezen
De bespiegelende geest zoekt betekenis, houdt van alinea tot alinea in de gaten wat er gezegd wordt, maakt scherp onderscheid tussen het denken van de auteur en het eigen denken. De bespiegelende geest is doelgericht en past zijn lezen doelgericht aan. Functionerend als eenheid relateert hij ideeën die hij tegenkomt aan ideeën die hij al verwerkt heeft. Kritisch functionerend wordt datgene wat hij leest getoetst op helderheid, nauwkeurigheid, relevantie, breedte, diepte, logica en redelijkheid. Openstaand voor nieuwe ideeën weet hij nieuwe ideeën op waarde te schatten en leert van wat hij leest.
Leesarbeid
…. Als je leert “lezen” zonder dat je begrijpt wat goed lezen is, word je een slechte lezer. Zo wordt lezen steeds meer een passieve activiteit voor veel studenten. Hun idee van lezen lijkt: “Je beweegt je ogen van links naar rechts over de regels totdat op een of andere onverklaarbare wijze de betekenis vanzelf en zonder inspanning je geest binnenvloeit.”
een aantal delen van het boek zijn te vinden op The Foundation for Critical Thinking
