Zij riep al op haar 70e dat ze het leven wel genoeg vond zo. Ze was toen nog in prima gezondheid en heeft daarna onder andere nog 3 kleinkinderen mogen begroeten en ook nog wel te logeren gehad en zo. Een beetje voorbarig leek mij. Sinds haar 90e is ze in een toestand die ze echt niet gewild heeft. Maar nu lijkt het te laat. De wil maakt plaats voor berusting of verdwijnt geheel.
Is ze nog “wilsbekwaam”?
Ik weet het niet.
Omdat het zo dichtbij is wordt je nog eens goed met de neus op de feiten gedrukt. De belangrijkste vraag: is de doodswens krachtig genoeg om serieus genomen te worden? Toen die nog goed geuit kon worden vonden wij hem toch niet met voldoende urgentie gebracht. En op de huisarts maakte het al helemaal geen indruk. Die zei met zoveel woorden dat bij dementie euthanasie of andere hulp voor een voortijdige dood van hem niet verwacht kon worden. En van geen enkele andere arts. Versterven zou een mogelijkheid zijn. Maar volgens mij moet je daar erg wilsbekwaam voor zijn. De vraag die ik mij nu stel is: gesteld dat zij over een middel (pil van Drion) had beschikt, zou zij dat dan inmiddels gebruikt hebben? Ik ben daar niet zeker van.
We zijn er niet voldoende in opgevoed om dit goed te doen. Ik stel vast dat ik niet wil leven als plant. En zelfs niet als dier. Ik vind dat je de pijp uit moet als de geest het begeeft. Het probleem is alleen dat je weinig meer te vinden hebt als het zover komt. Als dier ben je niet wilsbekwaam.
Het zou de maatschappelijke norm moeten zijn dat we niet als dier voortleven. Waar je een wilsbeschikking tegen moet afgeven. Ongeveer zoals er nu gesproken wordt over orgaandonatie. Het zou voor mij, en ik denk voor velen een hele opluchting zijn als deze beslissing van je wordt afgenomen en omgezet in een duidelijke, maatschappelijk geaccepteerde norm. Ik vrees dat dat nog wat tijd en overtuigingskracht nodig heeft.
Mensen die nu willen gaan roepen dat ik een fascist ben of zo, bijvoorbeeld omdat er nog veel mensen in die toestand erg gelukkig zijn en dus een leven hebben, denk daar nog eerst even goed over na. Inderdaad kan een menselijk lichaam (geen mens dus) een zeker dierlijk welbevinden uitstralen bij voldoende zorg. Ongeveer zoals een poes begint te spinnen als je hem aait. Dat mag je geen geluksgevoel noemen. Dat kan pas als het bewust ervaren wordt. Mensen hebben de neiging om in van alles en nog wat menselijke eigenschappen te projecteren. Vooral als het om menselijke wezens gaat heel begrijpelijk.Dat speelt ons hier parten.
Om hierover verder na te denken moeten we het eerst hebben over de waarde van het menselijk leven. Is de waarde van een menselijk leven onder alle omstandigheden niet in geld uit te drukken en dus oneindig groot? Ik betwijfel dat. En dat geldt zelfs voor de waarde die je aan je eigen leven hecht. Daar verder op doorgaand stel ik de waarde van een wilsbekwame volwassen persoon die krachtens geboorte of anderszins officieel woonachtig is in land X op 100. Zelfs deze beperking tot één land is al overduidelijk een fictie want personen met een belangrijke functie of veel geld kunnen meer middelen aanwenden om hun leven te beschermen of te verlengen dan mensen aan de onderkant van de samenleving. Bovendien kunnen zij door hun status makkelijker gezond leven. Op die manier is hun leven meer waard. Want hoe cru ook, uiteindelijk kun je de waarde uitdrukken in kosten.
In Nederland komt de werkelijkheid een heel eind in de richting van dit uitgangspunt. Zo’n leven met waarde 100 is te relateren aan een gemiddelde hoeveelheid maatschappelijke inspanning om dit leven en de kwaliteit daarvan te behouden. Men verplicht zich om per burger deze hoeveelheid middelen ter beschikking te stellen om afwijkingen van het ongehinderde leven zoveel mogelijk tegen te gaan, te herstellen of op te vangen.
Niet alle in Nederland aanwezige menselijke wezens zou ik de waarde 100 willen toekennen. Er zijn levens waar een grotere of kleinere waarde redelijk lijkt. Een voorstel, op grond van leeftijd en geestelijke gesteldheid zou kunnen zijn:
| Menselijke vrucht <3mnd | 10 |
| Menselijke vrucht 3-6mnd | 25 |
| Menselijke vrucht >6mnd | 50 |
| 0-1jr | 80 |
| 2‑4jr | 100 |
| 5-10jr | 120 |
| 11-25 jr | 140 |
| >25jr | 100 |
| wilsonbekwaam | 70 |
| + gestoord taalvermogen/herkenning | 40 |
| + niet meer zelfstandig eten/incontinent | 20 |
| coma | 10 |
Een dergelijk schema kan ook weer vertaald worden naar de hoeveelheid (maatschappelijke) middelen die kan worden aangewend. Die middelen zijn altijd beperkt en er moeten altijd keuzes gemaakt worden. Of de beperkte hoeveelheid middelen wordt zo uitgesmeerd dat iedereen daar aan tekort komt.
Nu worden deze keuzes besmuikt gemaakt, zogenaamd met als uitgangspunt dat “iedereen overal recht op heeft” omdat, zoals eerder gezegd, elk leven evenveel en vooral heel veel waard is. En het gebeurt aan de medische kant en niet aan de zorgkant. Door enige ervaring kan ik inschatten dat een demente bejaarde 5-6 uur zorg en aandacht per dag nodig heeft waarvan het meeste individueel (dan blijft er nog altijd ruim 10 uur over waarin men als een plant in een stoel zit). 35 tot 42 uur per week dus. Dat is een behoorlijk eind boven de norm (20-25/week) die vaak toch al niet gehaald wordt. En het is niet alleen een kwestie van tijd maar ook van kwaliteit. Ik zie niet hoe je van een grote groep verzorgenden kunt verlangen dat zij voortdurend met empathie deze weinig aantrekkelijke dieren verzorgen. Ook voor mantelzorgers die vanuit het verleden een band hebben is het vaak een te zware opgave. De meesten laten deze schuldige gedachten niet toe. Waardoor het nog zwaarder wordt, omdat je zorg dan nooit voldoende lijkt. Het dier wordt er geen mens meer door.
Het is dan ook volkomen terecht dat veel mensen niet in deze situatie terecht willen komen en daarbij ook hun omgeving niet met hun afwezige aanwezigheid willen belasten. Omgekeerd vind ik dat niemand zich moreel verplicht zou moeten voelen tot een dergelijke zorg. En vind ik ook dat van het collectief niet gevraagd kan worden hier in betaalde zorg van hoog niveau te voorzien.
Is een dergelijk standpunt amoreel? Ik vind van niet. En moet dan om te beginnen denken aan de film Narayama bushiko (1983) waarin een oude vrouw in een onherbergzaam bergdorp geacht wordt op haar 70ste te sterven en dat ook doet, hoewel haar tanden nog niet zijn uitgevallen. Die slaat ze er zelf uit op de rand van een put. Het is door en door menselijk en misschien zelfs dierlijk om het leven van je naasten (of soort) niet met onnodige ballast te willen verzwaren. Het mooiste zou zijn als iedereen, zeker vanaf een zekere leeftijd, een “pil van Drion” krijgt zodat hij of zij geheel op eigen kracht en in waardigheid afscheid kan nemen. En dat ook doet. Voor diegenen die dat niet kunnen of willen zou er dan een gereguleerde procedure zijn.
Bijvoorbeeld:
(1) Een genormeerde diagnose voor “wilsonbekwaamheid” of een andere toestand waarvan we met zijn allen afspreken dat die niet meer menswaardig genoemd mag worden. Uiteraard gaan we daarbij niet over een nacht ijs, maar ik schat zo dat er op dit moment al redelijk wat voor handen is op dit vlak.
(2) Een procedure voor de begeleiding van de “niet meer bekwame” naar de dood.
(3) Een mogelijkheid om een verklaring te registreren dat men hier niet aan onderworpen wenst te worden. In deze verklaring opgenomen dat men akkoord gaat met een zeer minimale en puur fysieke verzorging waarbij alles wat daar bovenuit gaat privé geregeld moet worden. Deze verklaring moet mede ondertekend worden door de nabestaanden, andere verantwoordelijke derden of een verzekeraar die daarbij dit minimum mede accepteren of garant staan voor de financiering of uitvoering van het meerdere.
Het bovenstaande zou misbruikt kunnen worden als leidraad voor een forse bezuinigingsoperatie in de zorg. Mijn bedoeling in dit kader is een verschuiving: van plaatsen waar zorg geen zin heeft naar plaatsen waar dat nog wel het geval is.
