Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Deze meer dan 80 jaar oude gedachte mocht filosoof Jurrien Hamer in de Volkskrant van 15 oktober 2022 breed uitventen. Wat een naïviteit. Onze problemen teruggevoerd op het individu; de oplossing: als iedereen individueel nu maar het goede doet… En dan zijn ‘analyse’: de belangrijkste rem op verandering zou volgens Hamer trots zijn. De varkenshouder zou na veertig jaar investeren en ploeteren te trots zijn op zijn werk om dat te kunnen verlaten. De consument zou te trots zijn om foute keuzes in het verleden te kunnen toegeven.
Het is de boer zijn leven, filosoof Hamer, of hij daar al of niet trots op is heeft er niets mee te maken. Als je niet ziet hoe dat leven onmogelijk gemaakt wordt door regelgeving, subsidiebeleid, dwang van de banken, de voedingsindustrie, de marktmacht van de supermarkten, de adviezen van de landbouwvoorlichting en de veganistische lobby, dan ontbreekt er iets fundamenteels aan je moreel kompas. Ook de manier waarop de consument voortdurend beïnvloed wordt – van Schijf van Vijf tot het overweldigende aanbod van alle mogelijke consumptieartikelen – blijft buiten beschouwing. Vlees gold jarenlang als gezond en zelfs noodzakelijk, melkproducten dé bron van kalk. Ieder seizoen vraagt om een nieuwe garderobe, iedere vijf jaar een nieuw bankstel wordt heel gewoon gevonden, elke dag douchen werd de norm. We zijn verder van ons werk gaan wonen – of verder van onze woning gaan werken. Zijn we te trots om dat te verlaten? Of spelen hier hele andere krachten? Groepsdruk en dreigende uitsluiting, afwezigheid van banen dichtbij, financiële noodzaak die beide partners dwingt betaald werk te doen. Verandering van patronen vraagt heel wat meer dan simpel afleggen van trots.
Hamer meent serieus dat ‘wij’ andere keuzes hadden moeten maken en dat ‘wij’ andere bestuurders hadden moeten kiezen. ‘Wij’ zouden de toekomst niet serieus genomen hebben.
Gelukkig wordt ook in de Volkskrant zelf negatief op zijn verhaal gereageerd. Max Pam zet zich af tegen het woordje ‘wij’. “Dat is in zijn geval helemaal de dominee-wij die ons, de kudde, vertelt dat wij allemaal schuldig zijn aan de rampen die in de toekomst over ons uitgestort zullen worden.” Bovendien: “Eigenlijk heb ik in mijn hele leven nooit één langetermijnvoorspelling zien uitkomen.”
Martin Sommer doet er ruim een week later nog een schepje bovenop. Hij vindt het een idioot artikel en schrijft: “Op de keper beschouwd is het een totalitair wij, aangezien afwijking volgens Jurrien Hamer leidt tot afwijzing.” Sommer vraagt zich af waar de politiek nog voor dient als filosofen het eens zijn over de problemen. “De filosoof had niet onder de knie wat het beginsel van alle politiek is, namelijk strijd leveren over verschillen van mening zonder elkaar de koppen in te slaan.”
En dan nog. Als ‘wij’ het allemaal al met elkaar eens waren over de problemen, hadden we dan andere bestuurders gekozen? En hadden andere bestuurders het zoveel anders gedaan? Hamer ziet niet welke krachten spelen, krachten die veel sterker zijn dan wat Nederland voor elkaar kan krijgen. Wetgeving uit Europa, de macht van multinationals, de lokroep van overvloedige consumptie, om er maar een paar te noemen.
It’s the economy, stupid. Hoe vaak moeten we dat nog zeggen?
