(c) Can Stock Photo / Satori

Je gaat het pas zien als je het doorhebt (Johan Cruijff)

Dit is het eerste deel van drie over het Museum van de Waarheid
Het tweede deel: Museum van de Waarheid (2) – Werkelijkheid en Waarheid
Derde deel: Museum van de Waarheid 3 – Media, onderwijs en wetenschap

Voor het functioneren van democratie is vrijheid van meningsvorming[1] van fundamenteel belang. Een voorwaarde voor het proces van meningsvorming is dat deelnemers het eens zijn over waarheidsvinding. Wat zijn de door de deelnemers gemeenschappelijk geaccepteerde manieren waarmee bepaald kan worden of een uitspraak waar of onwaar is. Welke bronnen van bewijs worden geaccepteerd en welke niet. Dit zal niet betekenen dat men elkaars waarheid ook daadwerkelijk accepteert, overneemt; men kan het oneens blijven. Wijzen van waarheidsbepaling  en de acceptatie daarvan zijn cultureel en maatschappelijk bepaald; ze gelden binnen een samenleving gebaseerd op gemeenschap­pelijke normen en waarden. Op grond van de christelijke normen van toen werd het Galilei verboden de aarde om de zon te laten draaien.

Voor democratische samenlevingen gelden de Westerse waarden zoals die door Verlichting, de Klassieken en Joden/Christendom zijn voortgebracht. Vermoedelijk is democratie pas mogelijk op basis van deze waarden. Deze waarden zijn niet in beton gegoten, ze zijn enigszins flexibel en diffuus en kunnen aangepast raken aan veranderende omstandigheden.

Sinds de universele mensenrechten na WO II door de Verenigde Naties zijn afgekondigd en aangepast, zijn die Westerse waarden ongevraagd op de hele wereld van toepassing verklaard. Tot op de dag van vandaag is dat een fictie. Het wordt steeds duidelijker dat dat die waarden daarmee niet de wereld veroveren, maar het Westen ten onder dreigt te gaan aan de claims van andere culturen op “respect” en toegang tot en gelden uit het Westen. Daarmee wordt de basis voor die waarden ondermijnd in plaats van uitgebreid. Democratische waarheidsvinding komt daarmee onder zware druk.

Die uitbreiding naar de hele wereld was niet onschuldig maar kwam direct voort uit het verlangen de oorlog tussen natiestaten te beëindigen en van de hele wereld een “gelijk speelveld” te maken. Voor het mondiaal opererende kapitaal. Dat gelijke speelveld lijkt economisch gezien wel gelukt, maar blijkt ten koste gegaan van grote groepen in de Westerse landen zelf, inclusief grote delen van de middenklasse, van oudsher de ruggengraat van de maatschappij. Een middenklasse die toch al wordt uitgehold door de permanente schaalvergroting van de productie en de automatisering van steeds meer taken waarvoor serieuze scholing noodzakelijk is. Van een enigszins cultureel homogene bevolking is daardoor steeds minder sprake. De hogere klassen verschansen zich steeds meer achter hun mondiale belangen; de verweesde burgerij blijft achter; men spreekt elkaars taal niet meer. De heersende mening werd aan die ontwikkeling aangepast, dat wil zeggen eenzijdig op bepaalde niet gedeelde uitgangspunten gericht. Daarmee werd de consensus doorbroken en de democratie om zeep geholpen.

De elite en de daarmee verbonden hogere klassen hebben de Verlichting losgelaten en het cultuurrelativisme tot heersend paradigma uitgeroepen. Daarmee zijn verschillende even-waarheden en evenzovele evenwaardige culturen en daarbij behorende identiteiten tot stand gekomen, die van de verplichting met elkaar tot de beste waarheid te komen ontslagen zijn. Het zette de deur open voor identiteitspolitiek en de daarbij behorende kreten van inclusiviteit en diversiteit. Het werd iedereen toegestaan zich op te sluiten in het eigen gelijk. De wereld is echter één en hoewel absolute kennis over de wereld onmogelijk is, zijn al die die “gelijken” zeker niet even waar.

De macht die de heersende klassen over media, wetenschap, onderwijs en de democra­tische instituties — waaronder ook de rechtspraak — hebben maakt het openbreken van deze situatie steeds moeilijker en inmiddels misschien wel onmogelijk. Alsof het niet meer in discussie gaan al niet erg genoeg is, wil de heersende elite de discussie nu compleet onmogelijk maken door censuur in te stellen op meningen die strijdig zijn met haar belangen en uitgangspunten. Onder de noemers “fake nieuws” en “complottheorie” worden ongewens­te meningen aangepakt; onder de noemers van “discriminatie” en “racisme” een algeheel verbod op het maken van onderscheid tussen groepen en mensen. Kan men van een echte complottheorie nog zeggen dat die zonder serieus bewijs schadelijk is en inderdaad verboden moet worden, zodat de bewijslast in principe bij de verspreider van die theorie ligt, om iets op de algemene grond van “fake nieuws” —  d.w.z. onwaarheid — te verbieden zal een zware bewijslast bij de macht liggen en zal bovendien moeten worden aangetoond dat er op een ondemocratische wijze belangen mee geschaad worden. Overigens wordt “complottheorie” regelmatig misbruikt om een ongewenst inzicht dat beslist geen complot is te verbieden.

Een verbod op het maken van onderscheid maakt kennis van welke werkelijkheid dan ook onmogelijk. Om dit te benadrukken wordt onderscheiden onderstreept.

Is een encyclopedie — bijvoorbeeld Wikipedia — geen museum van de waarheid? Een encyclopedie is in de eerste plaats verzamelde kennis waarbij alle onderwerpen die enigszins van belang zijn worden beschreven. Onware onderwerpen (bijvoorbeeld “tovenarij” of “astrologie”) worden even zorgvuldig beschreven als ware onderwerpen. Voor Wikipedia geldt in het bijzonder dat, juist bij onderwerpen van politieke aard die voor democratische besluitvorming van  groot belang zijn, de politieke correctheid heeft toegeslagen en de eigen regel van “Neutral Point of View” door moderatoren regelmatig geschonden wordt. Belangrijker is dat in encyclopedieën geen leerpaden zijn uitgezet die  naar de beste of een betere waarheid leiden. Een “Museum van de Waarheid” is een poging enige waardevolle inzichten, betere waarheden, te redden van de ondergang.

Lees het tweede deel: Museum van de Waarheid 2 – Werkelijkheid en Waarheid

En derde deel: Museum van de Waarheid 3 – Media, onderwijs en wetenschap

[1] Het gaat om vrijheid van meningsvorming, niet van meningsuiting. Zie bijvoorbeeld De kruisiging van Charlie Hebdo.