De onbevangenheid der mensen tegenover het leven. Hildo Krop, Amsterdam 1932

Weg met identitisme

Empathie is een gevoel, opgeroepen door het delen, het mee ervaren van de emotionele, gevoels-toestand van een ander individu, in het bijzonder het lijden en de weerloosheid van een ander. Het is direct gekoppeld aan de behoefte om aan dat weerloze, lijdende wezen aandacht en zorg te geven. Het is — zoals eigenlijk ieder gevoel — een bewuste uiting van een dierlijke drijfveer, een instinct dat mogelijk verbonden is met zogenaamde spiegelneuronen. Dit lijkt vooral functioneel bij de zorg voor baby’s en kleine kinderen die nog niet beschikken over voldoende taal. Het is niet vreemd dat vrouwen meer aanleg voor empathie hebben dan mannen. Bij mannen is er eerder een drang tot bescherming van het zwakke dan voor zorg. Ook nuttig en nodig.

Zolang empathie zich richt op directe familie en aanverwanten is dat geen probleem, zelfs noodzakelijk. Ook de zorg voor gewonde soldaten en mensen uit de iets ruimere sociale omgeving is nuttig voor de cohesie van het sociale geheel. Bij de vreemdeling is het niet vanzelfsprekend. Als men bekend is met de naburige gemeenschappen en daardoor een redelijk oordeel kan vellen kan men als Barmhartige Samaritaan handelen. Kan men dat niet, dan is empathie schadelijk.

De groepsgebondenheid in de moderne liberale samenleving is nagenoeg verdwenen.  Het nageslacht komt nog in aanmerking als doel voor de met empathie verbonden zorgbehoefte, maar door late zwangerschap, een gering aantal kinderen en bewuste kinderloosheid is er te weinig ruimte voor empathische gevoelens. Dit wordt nog versterkt doordat kinderen zo vroeg mogelijk weerbaar moeten worden gemaakt om zich als los individu te kunnen handhaven. Ook de partner zou een doel van empathie en zorg kunnen zijn, maar daar komt tegenwoordig minder van terecht.

Het is begrijpelijk maar schadelijk als de empathiebehoefte — het zorginstinct — zich gaat richten op andere, minder nabije weerlozen. In de eerste plaats op dieren, vooral huisdieren, die daarmee ten onrechte tot mens gebombardeerd worden. Voor wat er rest van een samenleving is de uitbreiding van empathie naar allerlei volstrekt onbekende personen nog veel schadelijker. Door permanente propaganda voor het slachtofferschap wordt juist deze vorm van empathie gestimuleerd. Persoonlijke ervaring met het object van empathie is daarbij niet gewenst, want dan zou blijken dat het vaak, zelfs meestal, bepaald niet om weerlozen gaat.  Empathie voor onbekenden gaat via  beelden en, belangrijk, de daarbij behorende woorden. Het resultaat is dat men zich inspant voor een verzameling individuen — die vooral individueel beoordeeld en niet als groep beoordeeld moeten worden — die men totaal niet kent en nog erger, waar men niet eens beschikbare informatie over tot zich neemt.

Een recent dieptepunt is de demonstratie voor BLM (Black Lives Matter) op de Dam in Amsterdam. Men zou kunnen denken dat dergelijke demonstraties getuigenissen zijn van solidariteit. Dat zijn ze echter niet, want dan zouden ze zich direct moeten richten tegen de onderdrukkende macht. Dat is niet mogelijk want van systemisch racisme, een macht die systematisch op basis van ras groepen uitbuit of onderdrukt is geen sprake, ook niet in de Verenigde Staten. Het is ook niet het feitelijke uitgangspunt van BLM. Deze demonstraties zijn uitingen van medelijden met de zelfverklaarde slachtoffers. En worden geheel aangevuurd door een beeld dat zoals vaker gemanipuleerd is en van een foute verklaring voorzien. Het resultaat is zelfbeschuldiging en de schuld leggen bij onschuldigen waar men wel macht over heeft of denkt te hebben. De staat, het bedrijfsleven heeft macht, maar daar is al heel lang geen sprake van specifieke onderdrukking van gekleurde mensen. Integendeel, zij zijn er als de kippen bij om gehoor te geven aan de oproep om de onschuldigen te straffen, bijvoorbeeld door onschuldige Nederlandse kinderen Zwarte Piet te onthouden.

Slachtofferschap is geen weerloosheid

Men moet daarbij goed in het oog houden dat slachtofferschap iets anders is dan weerloosheid. Weerloosheid is een fysieke hoedanigheid: het (mensen)dier kan niet voor het eigen biologische voortbestaan zorgen, als zuigeling, of door ziekte, verwonding of handicap. Overgeleverd zijn aan geweld is een grensgeval en dan zijn eerder manlijke ridderlijke beschermingsgevoelens op hun plaats. In de moderne maatschappij is iedereen slachtoffer van “de omstandigheden”. De maatschappelijke druk leidt tot gedwongen handelingen en dat geldt zelfs voor de leiders.

Van overgeërfd slachtofferschap kan sowieso geen sprake zijn. Groeit men als kind van slaven op als slaaf dan is dat geen overgeërfd slachtofferschap maar zelfstandig slachtofferschap. Als je ouders arm zijn dan zijn dat de omstandigheden. Maar het feit dat ze dat zijn terwijl hun voorouders slaaf waren onderscheidt hun slachtofferschap niet van andere ouders die even arm en slecht opgeleid zijn. Het is overigens al langer de vraag of slaven wel zoveel slechter af waren dan de blanke loonslaven van het kapitaal.

Kan men dan niets doen aan onrecht, onderdrukking, uitbuiting? Mag men daar niets bij voelen?  Zeker wel, maar empathie — als van individu op individu gericht gevoelen —, leidend tot hulpverlening van de ene mens aan de andere leidt tot niets. En bij de onbereikbare ongekende “ander” kan het slechts leiden tot zelfbeschuldiging, machteloze gebaren zoals knielen en tot het onmatig zoeken naar “schuldigen” in eigen kring.

Compassie

In plaats van empathie kan men compassie ontwikkelen. Een hogere vorm van empathie waarbij de zorg-reflex of hulp-reflex wordt onderdrukt en men gaat nadenken of wat men waarneemt, meestal via media, klopt met de feiten, medeleven rechtvaardigt en vervolgens of men in staat is bij te dragen aan een lotsverbetering. Compassie kan zich daardoor zonder schade uitbreiden tot mensen en vooral groepen die niet tot de eigen cultuur behoren[1].

Om te beginnen moet men dus nadenken of er sprake moet zijn van compassie. Of er sprake is van slachtofferschap kan niet door de slachtoffers zelf worden vastgesteld. Naast de vraag of er sprake is van onderdrukking of uitbuiting spelen de verhoudingen in de maatschappij waar de slachtoffers deel van uitmaken en het aandeel van iedere partij, ook de slachtoffers zelf, in het ontstaan en voorbestaan van verhoudingen een rol bij het bepalen of van compassie sprake moet zijn.

Een samenleving kan niet bestaan zonder enige vorm van onderdrukking, ook wel disciplinering genoemd; een verschil in beloning dat als uitbuiting gezien zou kunnen worden zal ook vaak aanwezig zijn. Compassie is pas van toepassing als het gaat om onmatige, gewelddadige onderdrukking of extreme uitbuiting. Als er sprake is van systematisch geweld of ongerechtvaardigde wetten is daarvan vaak sprake en bij zeer grote welvaartsverschillen of subminimale levensomstandigheden zal er meestal wel sprake zijn van uitbuiting. Men mag daarbij niet onverkort de eigen normen als uitgangspunt nemen, dat is cultureel imperialisme.

Wat te doen?

Is men tot de conclusie gekomen dat er sprake is van slachtofferschap dan moet bekeken worden welke mogelijkheden er zijn tot verandering, wie dat zou moeten doen en of men daar zelf een rol in kan spelen. Het bieden van hulp aan individuele slachtoffers is slechts in uitzonderingsgevallen zinvol; in de meeste gevallen schept het een afhankelijkheids–relatie waardoor het slachtofferschap voortduurt. Maken de slachtoffers deel uit van onze maatschappij dan is meestal van zelf duidelijk wat men wel en niet doen kan. Gaat het om een samenleving die cultureel of fysiek ver van ons verwijderd is, dan wordt het veel moeilijker. Hoe is de verhouding van onze maatschappij met die maatschappij wat zijn de belangen voor het (voort)bestaan van die verhoudingen en wat zijn de mogelijkheden om vanuit dat gegeven iets te doen. Zelfs als we ons tot oorzaken en verhoudingen beperken is het bijzonder lastig om deze analyse te maken.

In veruit de meeste gevallen kunnen wij individueel niet veel doen. Dat is slechts in bij natuurrampen mogelijk door een gift, al moet men dan wel vertrouwen hebben dat die goed terecht komt. Maar als men bijvoorbeeld tot de conclusie komt dat de olie-import door Europa de hoofdoorzaak is van de uitbuiting en onderdrukking bij de bouw van stadions in Qatar, wanneer had men daar iets aan kunnen doen? De corruptie bij de FIFA is door diezelfde afhankelijkheid veroorzaakt en de “onwil” om er direct na dat overduidelijk corrupte besluit iets aan te doen ontbrak ten ene male. Individueel is er geen enkele mogelijkheid. Om daar verandering in te brengen zou die afhankelijkheid  beëindigd moeten worden, maar dat gaat betekenen dat we of onze energieconsumptie drastisch moeten verminderen of afhankelijker worden van bijvoorbeeld Rusland. Dergelijke veranderingen op Europees niveau zijn niet totaal onmogelijk, maar de uitbuiting in Qatar zal daarvan niet de oorzaak zijn.

Een ander belangrijk element van de analyse is in hoeverre er sprake is van verzet bij de slachtoffers zelf. In de jaren zestig-zeventig was het “duidelijk” dat er in Zuidelijk Afrika en Vietnam sprake was van slachtofferschap, maar ook van verzet. En dat verzet werd op redelijk grote schaal vanuit Nederland en andere landen gesteund. Achteraf gezien dienen daar in ieder geval ten aanzien van Zuidelijk Afrika grote vraagtekens bij te worden gezet, maar daar gaat het nu niet om.

Weg met identitisme

Contrasteren we dit met de Black Lives Matter beweging, dan zien we daar geen verzet tegen de macht, maar ongericht identitair geweld, dat wordt verkocht als strijd tegen discriminatie en racisme. Het betreft hier een zelf uitgeroepen slachtofferschap dat een beroep doet op de empathie van het weerloze. Hoe een eind te maken aan de empathische steun voor dit geweld?

Racisme bestaat niet. Iedereen wordt op het moment van ontmoeting — al of niet vluchtig, in het openbare verkeer — in de eerste plaats op uiterlijkheden beoordeeld, biologische kenmerken spelen daarbij een rol. Daarmee probeert men de identiteit vast te stellen: de vraag  te beantwoorden of iemand kwade of goede bedoelingen heeft, of je er een gesprek mee wil voeren of werkzaamheden voor je wil laten uitvoeren.

Beschuldigingen van racisme, seksisme of een gebrek aan faciliteren van LBGHTXYZ is identitisme, het je willen laten voorstaan op je eigen identiteit  ten koste van het recht van de ander om zelf te bepalen met wie die omgaat, wat mooi en goed is. Waarmee de identiteit van die ander geweld aan wordt gedaan. En dat geldt ook voor organisaties. Die hebben ook een identiteit en het recht om zelf te bepalen wie ze toelaten, in dienst nemen of aan wie zij diensten of waren leveren. Daar is slechts de uitzondering op dat de overheid in gelijke gevallen burgers gelijk dient te behandelen. De bepaling of iets een gelijk geval is houdt overigens niet in dat iedere burger bij voorbaat kan vaststellen dat hij een gelijk geval is. Dit houdt voor de overheid in dat zij in haar uitingen en faciliteiten zo neutraal mogelijk moet zijn.

Willen we als multiculturele maatschappij overleven dan moet het identitisme met kracht bestreden worden. Geen voorkeursbehandelingen, geen speciale clubjes die kijken of er “gediscrimineerd” wordt. Geen “gebedsruimten” of genderneutrale toiletten. Niet toegeven aan slachtoffer gehuil. Multicultureel wil hier niets anders zeggen dat verschillende culturen vreedzaam naast elkaar (en niet door elkaar) leven.

 “Identitisme” moet bestreden worden omdat het iedere vorm van rechtvaardiging dekt voor geweld of strijd waarbij de ander zijn recht op een eigen identiteit ontzegd wordt. De algemene “menselijke conditie” wordt daarmee ontkend.

Ondanks vaak geuite beschuldigingen, bijvoorbeeld die tegen de witte man, zegt identisme niets over de feitelijke machtsverhoudingen waar eventueel tegen gestreden zou kunnen of moeten worden. Dit feit alleen al zou voldoende moeten zijn om iedere vorm van compassie en dus van steun af te wijzen.

Slachtoffers zijn alleen gebaat bij bestrijding van de verhoudingen die ze tot slachtoffer maken. En dat geldt ook voor de slachtoffers, wij allen, inclusief de machthebbers zelf, van de huidige gang van zaken in de wereld, in de EU, Nederland, en Amsterdam. Bestrijding, strijd, ook democratische meningenstrijd, is alleen mogelijk met solidariteit: een niet vrijblijvende verbinding tussen mensen. Als individu bereik je niets.

Uiteindelijk is compassie waar de noodzakelijke solidariteit uit voort kan komen geen compassie met specifieke slachtoffers maar compassie met “de wereld”. Een dergelijk universalisme mag niet leiden tot een uniforme mens. De wereldburger bestaat niet en kan niet bestaan.

Voor het van iedere gemeenschap losgezongen moderne feminiene individu is er geen ruimte voor compassie omdat er geen werkelijke verbondenheid en dus geen masculiene strijd meer mogelijk is. De enige mogelijkheid is empathie en daaruit volgend individueel het “goede” doen. Ziedaar de goedmens.

Op dit blog is al het nodige gezegd over empathie.

In de piem gesmoord

De opgepompte waarde van het individu

Goebbeliaanse PROPAGANDA

Verwarde kleuter snapt weinig van compassie

Emotionele intelligentie zal ons naar de afgrond voeren

Denkend aan Baudet zie ik zigeunertranen

[1] Culturen zijn er in vele varianten en in grootte. Als het gaat om de vraag naar empathie dient de culturele afstand minimaal te zijn.