In Nederland vervult de culturele antropologie haar taak niet bij het doorgronden van het gedrag van minderheidsgroepen. Het linkse postmodernistische wereldbeeld van de antropologen legt zich vooral toe op het goed in beeld brengen van die groepen. Het is GroenLinks op universitair niveau of zoals Jesse Klaver het zegt: “Als we met elkaar als samenleving verder willen komen, moeten we ons inleven in de problemen, gevoelens en opvattingen van de ander. Hoe verschillend mensen ook zijn, we zijn allemaal begaan met de toekomst van onze kinderen”. Er zijn antropologen die nog een stap verder gaan en islamofobie beschrijven als racisme.
Cruciaal in het begrijpen van migranten en vluchtelingen is dat ze vooral afkomstig zijn uit landen met een tribale-islamitische cultuur. Die staat haaks op de Westerse cultuur. In de tribale cultuur is alleen de islam een algemeen belang. Bij de afweging van belangenprioriteiten gaat het om de volgorde: familie, grootfamilie, clan en stam.
De tribale opvoeding
Meisjes worden opgevoed in gehoorzaamheid en jongens in het verdedigen van de belangen van de stam. Individualisme bestaat niet. Jij bent er voor de stam en de stam is er wanneer dat nodig is voor jou. Wie als jongen zich onderscheidt in fysieke kracht of verbale handigheid is een sieraad voor de familie die daar haar reputatie aan ontleent. De straat en het plein zijn de arena’s waar jongeren hun vaardigheden beoefenen en hun plaats in de rangorde leren kennen.
Afgelopen Zaterdagavond zag je vanaf een uur of elf hoe jongeren zich naar de kop van de menigte bewogen en toesloegen toen de politie te dichtbij kwam. De kopschopper op de foto is een held bij de Erdoganturken. De andere held is de woordvoerder van de AK-partij die bij herhaling beweerde dat het geen demonstratie betrof (dat was verboden), maar een steunbetuiging.
Stam-, clan- en familieoudsten hebben absoluut gezag. Wanorde in de gelederen wordt verafschuwd. Wie niet strikt loyaal is, verliest de bescherming van zijn omgeving.
Het doel heiligt de middelen
De tribale ethiek is gebaseerd op de opvatting dat als het in het belang van de stam is, alles is geoorloofd. De onderlinge verhoudingen tussen stammen wordt bepaald door het leefgebied dat een stam nodig heeft. Het verdringen van andere stammen als die zwak zijn, is normaal. Conflicten verlopen volgens het schema: intimidatie, dreiging en tenslotte geweld. De neiging tot escalatie wordt min of meer bedwongen door de tribale spelregel van proportionaliteit. Als het toch uit de hand loopt kan er beroep gedaan worden op bemiddeling.
De Turkse houding in het conflict is herkenbaar als tribaal. Er wordt vanuit gegaan dat de Turkse stam machtiger is dan de Nederlandse en dus haar wil kan opleggen. Als daar niet op wordt ingegaan volgt er intimidatie, chantage en dreiging. “Niemand houdt ons tegen” was de dreiging. Het Nederlandse antwoord was proportioneel, maar niet gericht op de-escalatie. Turkije kan dat niet op zich laten zitten en is op straffe van gezichtsverlies gedwongen Nederland op een gevoelige manier te straffen. Intern en internationaal staat de eer van Turkije op het spel en eer is alles in de tribale cultuur.
Het antwoord van Rutte is misplaatst. Hij is bereid tot escalerende stappen als Turkije Nederland daartoe dwingt. Dat kan leiden tot een langdurige vete. Als hij de spelregels volgt die men in Turkije begrijpt, dient hij beroep te doen op bemiddeling.
Islam is vervlochten met tribalisme
Een antropoloog die thuis is in het tribalisme zal als hij de Koran leest de tribale aard daarvan begrijpen. Het is dan ook de fout van bijvoorbeeld de PVV om de islam te bestrijden en de tribale cultuur van islamitische allochtonen ongemoeid te laten. Alle andere partijen maken dezelfde fout. Of ze nu kritisch zijn over de islam of die willen beschermen, ze hebben onvoldoende oog voor de tribale cultuur als een van de oorzaken die integratie belemmert. Tribalisme en de collectieve cultuur die daaruit volgt, is moeilijk te bestrijden. De Romeinen waren de eersten die zich tegen het tribale Europa keerden. Later namen adel en kerk die taak op zich. Het heeft echter tot in de dertiende eeuw geduurd alvorens het staatsgezag de laatste restjes van de tribale cultuur overwon.
De Islam geldt als een soort superstam. Het is de kaart die Erdogan en zijn AK-partij spelen. In hun ogen zijn de in Nederland aanwezige Turken blijvend lid van de Turks-islamitische superstam en dienen zij zich voor dat belang in te zetten. Zij ontvangen in ruil daarvoor bescherming. Dat is ook zichtbaar geworden. Turkije noemt het politiegeweld disproportioneel en eist op hoge toon dat Nederland bekend maakt welke Turken er bij de ‘vreedzame’ steunbetuiging gewond zijn geraakt. In Turkije zullen ze als held worden vereerd.
Ondertussen is Koenders de strijd aangegaan met Turkije. ‘Het zijn ónze burgers’, stelt hij in strijd met de Turkse claim dat het hun onderdanen zijn.
Islamitisch tribalisme in de politiek
De bescherming van de tribale islam is tot nu toe vooral door de PvdA behartigd. De huidige fractie kent een oververtegenwoordiging van allochtonen. Vanaf het moment dat het tij binnen de PvdA begon te keren scheidden Kuzu en Öztürk zich af en wierpen zich op als de aangewezen belangenbehartigers voor de tribaal-islamitische allochtonen.
De allochtonen hebben in de politiek veel bereikt. Daar lijkt nu een keerpunt in te komen. Het CDA wil de dubbele paspoorten bijvoorbeeld aanpakken. Vanuit de tribale cultuur denkend gaat dat problemen opleveren. Marokko en Turkije beschouwen hun in Nederland aanwezige staatsburgers als levend in hun diaspora. Turkije controleert die via Diyanet. Alle pleidooien voor multiculturaliteit (tegenwoordig: diversiteit, GroenLinks en D’66 houden die nog steeds) zijn in feite in het belang van de ongestoorde ontwikkeling van de tribale islam. Die wil het liefst onder de radar blijven en heeft geen belang bij ophef.
Dat de VVD en de christelijke partijen een steeds kritischer houding aannemen, vooral op het terrein van integratie, is in feite te danken aan de consequente houding van de PVV en haar grote aanhang. Die ontwikkeling zal nog wel verder doorzetten en een respons oproepen bij de tribale islam. Het beleid om islamofobie te criminaliseren heeft zijn grenzen. Om haar positie te verdedigen in een steeds vijandiger wordende omgeving zal ze vaker beroep doen op het thuisland en onvermijdelijk ook op selectief geweld. Binnen de tribale cultuur is geweld een geaccepteerd middel als afschrikking niet werkt. Het is een middel om dominantie te bereiken. Voorlopig is een grote PVV nog hard nodig omdat het de enige partij is die zich als ‘stam’ tegen de islam keert. De andere partijen schuiven langzaam op en worden realistischer. Maar er is nog onvoldoende sprake van structureel beleid. Dat is nodig en zal zich ook moeten richten op de ongewenste band tussen allochtonen en hun thuislanden.
Nb. De antropologische inzichten zijn ontleend aan het boek van Philip Carl Salzman: ‘Culture en conflict in the Middle East’, dat helaas nog steeds niet in het Nederlands is vertaald.
