We lijken te zijn aanbeland in het tijdperk van de minderheden. De media bieden hen gretig een podium waar ze hun verongelijkte wereldbeschouwing mogen uitdragen. De ‘emancipatie’ van minderheden lijkt het te moeten hebben van het in gebreke stellen van het blanke gastland dat daarom zijn koloniaal verleden en hedendaags racisme in het gezicht gesmeten krijgt. Het doet denken aan het wrede gedrag dat pubers vertonen in het losmakingsproces van hun ouders. Die ouders hebben alles fout gedaan.
De gepensioneerde hoogleraar antropologie Gloria Wekker kreeg in de NRC van 12/13 november 2016 met drie pagina’s wel een erg groot podium voor haar boodschap dat iedere blanke Nederlander een racist is. Er is nauwelijks uitzondering wat haar betreft: “Het zich meer voelen van witte mensen wordt geschraagd door een overwegend witte samenleving. Ras draag je op je lichaam en kun je niet afschudden”. De laatste zin doet denken aan het ‘Glinsterend Pantser’ van Simon Vestdijk en wettigt de stelling dat het lijden onder een afwijkend lichaam universeel is en niet is voorbehouden aan mensen met een andere dan witte kleur.
Biografie
Gloria Wekker verhuisde als éénjarige in 1951 met haar familie van Suriname naar Nederland. Haar vader, politie-officier in Suriname, werd vanwege zijn zware Surinaams accent niet toegelaten tot de Nederlandse politierangen om hem te behoeden voor negativiteit van collega’s. Hij werd na een rechtenstudie in 1960 uiteindelijk adjunct-directeur van het GAK in Nijmegen. Een broer van Gloria werd hoogleraar in de Engelse taal, zelf studeerde ze antropologie en werd daarin ook hoogleraar. Tot haar achttiende had ze geen ervaring met racisme of discriminatie. Dat kwam pas toen ze als uitwisselingsstudent op achttienjarige leeftijd in Amerika belandde.
Edward Said
Het interview is nog nauwelijks begonnen als zijn naam al valt. Edward Said zette met zijn boek ‘Oriëntalisme’ (1978) de Westerse antropologie op zijn kop met de beschuldiging dat de waarneming van andere dan de Westerse cultuur berustte op bevooroordeeldheid en essentialisme. Antropologie was een wetenschap in dienst van de blanke dominantie in de wereld. Volgens Said zijn alle culturen gelijk en is antropologisch veldwerk verdacht als ‘exploitatie van de ander’. Onder invloed van Said werd antropologie een schuldige wetenschap, een visie die breed gedeeld werd door minderheden en door de, als het gevolg van het postmodernisme, tunneldenkende wetenschappers in het Westen.
Wekker noemt Said in verband met zijn leer van het ‘cultureel archief’. Het is volgens Wekker “alles wat tussen de oren zit en wat aan ons is overgedragen van vorige generaties gebaseerd op koloniale regimes”. Daar komt volgens haar het racisme en de discriminatie vandaan en dat veroorzaakt collectieve minderwaardigheidsgevoelens bij mensen met kleur. “Ook zwarten hebben zich niet bevrijd van het koloniale cultureel archief. We hebben allemaal het gevoel uit vorige generaties aangereikt gekregen dat witte mensen nu eenmaal slimmer zijn”. Dus: Nederland heeft een koloniaal verleden. Een koloniaal verleden verschaft de inwoners van het koloniserend land superioriteitsgevoelens. Superioriteitsgevoelens leiden tot racisme en discriminatie van mensen met kleur. De oplossing dient volgens Wekker te worden gevonden in diversiteitsbeleid. Mensen met een kleur moeten een evenredig aandeel krijgen in politieke, bestuurlijke en wetenschappelijke functies.
Wetenschap werd politiek
Met de uitsluiting van andere oorzaken dan het door het ‘cultureel archief’ veroorzaakte racisme en daarop gebaseerde discriminatie, werd wetenschap een ideologie, een daarop gebaseerde politieke visie, een bron van politieke correctheid, van polarisatie en van zwart-wit denken. Het hele interview met Gloria Wekker ademt de verabsolutering van haar op het werk van Edward Said gebaseerde gelijk. Ze is daarmee een voorbeeld van het vergiftigde wetenschappelijk klimaat bij de menswetenschappen. Het falsificatiegebod van Karl Popper (blijf altijd twijfelen aan iedere ‘waarheid’), geldt niet voor het door Said opgeroepen vals bewustzijn. Sinds het verschijnen van Said’s “Oriëntalisme’ in 1978 is op zijn minst een hele generatie antropologen en menswetenschappers opgevoed in het politiek correcte denken dat dat wetenschap vervangt door wetenschap met een gewenste politiek correcte uitkomst. Wie anders denkt, deugt niet. Afwijkende meningen leiden tot uitsluiting. Het is de reden waarom Midden-Oostenspecialist P.J. Vatikiotis de gang van zaken in Midden-Oostenstudies vergeleek met Mccarthyisme, het demoniseren, verdacht maken en vervolgen van afwijkende politieke opvattingen. Het kan niet ontkend worden dat dit ook in Nederland een rol speelt. Linkse partijen en vertegenwoordigers van minderheden in het parlement hebben met succes gestreden voor een aanpak van racisme op basis van opvattingen die omstreden zijn.
Herbert C. Lewis, Amerikaan en evenals Wekker hoogleraar in de antropologie, kan beschouwd worden als een van de belangrijkste critici van Edward Said. Hij wijt het succes van diens ‘Oriëntalisme’ aan de verbinding die het kreeg met het postmodernisme en betreurt het dat de politisering van de antropologie de beoefening daarvan in feite onmogelijk maakt. Hij beschrijft hoe het begon: “American anthropologists also made a stand, in and beyond the classroom, against racism and ethnocentrism. We wanted to try to lessen misunderstanding and hatred among peoples – especially that of the dominant against the weak” 1). Tot zover ging het om goede bedoelingen. Die waren uiteindelijk onvoldoende. Minderheidsactivisten eisten schuldbekentenissen en acceptatie van hun versie van de waarheid. De postmodernistische opvatting dat er meerdere waarheden zijn werd omgezet in de eis dat de opvattingen van minderheden leidend zouden worden. En zo komen we weer uit bij Gloria Wekker die haar opvattingen uit Amerika heeft geïmporteerd en ze volledig van toepassing heeft verklaard op de Nederlandse situatie.
Culturen zijn niet gelijk
Als uitloper van de UVMR: alle mensen zijn gelijk, zouden ook alle culturen in de postmoderne opvatting van de antropologie gelijk zijn. Dat is een misvatting. Een cultuur krijgt vorm door de wisselwerking van mensen met hun omgeving en met elkaar. Dat leidt tot grote verschillen. Culturen kunnen bijvoorbeeld worden vergeleken naar de mate waarin ze welvaart en welzijn onder de bevolking bevorderen. Toch is dat een groot hedendaags twistpunt. Het multiculturalisme gaat uit van de gelijkheid van culturen en erkent het recht van minderheden om hun eigen cultuur te behouden. Hoewel de opvattingen in Nederland bij dit onderwerp wat minder categorisch worden, zien we het terug bij de politieke partij DENK (met Sylvana Simons als pappagaaitje van Gloria Wekker) die integratie afwijst en pleit voor de acceptatie van diversiteit.
Niet kleur, maar het cultureel anders zijn leidt als regel tot ongelijke kansen
Als blanke (witte) mens heb je het maar moeilijk als je een verklaring moet zoeken voor de tegenslagen die het lot of eigen fouten veroorzaken. Als je een andere huidskleur hebt is het een stuk eenvoudiger. Het lot en je eigen slechte keuzes worden veroorzaakt door het ‘cultureel archief’ van de blanke (witte mens) die racisme en discriminatie veroorzaken. Gloria Wekker bedient met haar uit Amerika geïmporteerde theorieën houdingen die niet effectief zijn voor het benutten van kansen die de Nederlandse samenleving biedt. Ze beschermt de niet-aangepaste met uit tunneldenken voortkomende pseudo-wetenschap. Als ‘zwarte’ Surinaamse zou ze beter moeten weten. Zelf hoogleraar, een broer als hoogleraar en een vader die het met wat inspanning tot adjunct-directeur van het GAK in Nijmegen heeft geschopt, dat wijst er niet op dat kansen beperkt worden door racisme en discriminatie. Drie pagina’s in de NRC waarin ze onweersproken haar dubieuze ideeën mag uitdragen, wijzen daar ook niet op.
Haar wetenschappelijke failliet ligt in de verabsolutering van haar eendimensionale gelijk.
Haar moreel failliet ligt in het stijven van minderheden in de opvatting dat Nederland een racistisch land is en dat ze daarom weinig kansen krijgen.
Hoogste tijd dat antropologen eens gaan onderzoeken of integratie meer kansen op succes biedt dan het behoud van de eigen cultuur. Het Sociaal Cultureel Planbureau heeft al het nodige voorwerk gedaan. Een van de bevindingen in ‘Werelden van verschil’ was dat goed geïntegreerden gelukkiger en gezonder zijn. Ik vermoed dat dit mede het gevolg is van het zich bevrijden van knellende sociale banden die de vrijheid van denken en handelen beperken. Maar Gloria Wekker heeft dat rapport natuurlijk nooit gelezen. Ze zou er maar van gaan twijfelen.
1) Herbert S. Lewis in: ‘The Influence of Edward Said and Orientalism on Anthropology (Routledge 2008), pagina 101
