Brexit is een aardbeving waarvan we alleen de eerste schok nog maar gevoeld hebben
Gisteren ging ik slapen met de gedachte dat het Bremain zou worden. Vanmorgen bleek het Brexit te zijn geworden. Het voelde een beetje als een schok. In een weddenschap had ik een beetje geld op Brexit gezet. Nu ik die heb gewonnen voelt het toch een beetje als een kater. Brexit zal de wereld opschudden. Ik moest denken aan Hendrik VIII die in 1534 met Engeland zich losmaakte van de dominante katholieke kerk die over heel Europa heerste. De op gang gekomen reformatie won daardoor aan kracht.
De komende dagen zullen we de nodige analyses over ons heen krijgen. Ik ben vooral benieuwd hoe de eurofiele elite gaat reageren. Toen Brexit nog een dreiging was, beschreven ze het als een project van populisten, een kwestie van emoties in plaats van verstand en luidden ze de noodklokken voor het geval het Brexit zou worden.
Brexit zie ik echter als het falen van de Europese elite die niet in staat is geweest de onderstroom te lezen en daar rekening mee te houden. In plaats daarvan veroordeelden ze die onderstroom als een opstand van het gepeupel. Het is dezelfde manier waarop de elite altijd reageert. Standpunten die ze niet bevallen, krijgen een negatieve beoordeling en niet zelden in de vorm van een veroordelende omschrijving van gedrag. De gebruikte scheldwoorden zijn signalen van een zich al langer bedreigd voelende elite de tegenstroom ziet groeien.
Hendrik VIII besloot niet in zijn eentje om de katholieke kerk te verlaten. Dat zou ook niet gebeurd zijn als in zijn omgeving en onder het volk al niet dezelfde gevoelens leefden. Het zou me niet verbazen als indertijd ongeveer dezelfde verhouding bestond als bij het nu gehouden referendum. Tweeenvijftig procent voor het gedag zeggen van Rome en achtenveertig procent voor trouw aan Rome. Je ziet het nu nog terug in de Anglicaanse ‘High Church’ en ‘Low Church’. In plaats van over Rome gaat het nu om Brussel.
Brexit zie ik als een opstand van het gewone volk dat zich verzet tegen de elite en met name ook tegen de Britse elite die net als overal elders de lasten van haar beleid afwentelde op het volk. Dat morde al langer, maar werd genegeerd en weggezet. De patriarchale elite denkt niet inclusief maar ziet vooral toe op haar eigen belangen en inzichten. In Nederland is D’66 daar de meest herkenbare vertegenwoordiger van. Brexit lijkt me een waarschuwing te zijn voor Europa en de rest van de wereld. Brexit is de eerste beving van een zich opbouwende aardschok. De gevolgen zijn nog niet overzienbaar, maar in Nederland bijvoorbeeld zal Nexit aan kracht winnen.
Toevallig of niet heeft de Volkskrant vandaag een uitvoerig artikel met de kop: We beleven een transitie als in de Renaissance. Het artikel is van de hand van Thomas Friedman die in de kolommen van de Volkskrant een graag geziene gast is. Friedman wijdt zijn artikel aan de bespreking van een boek waarin gesteld wordt dat de boekdrukkunst de Renaissance mogelijk maakte en dat de informatierevolutie een nieuwe Renaissance inluidt.
De periode die als Renaissance wordt aangeduid kennen we tegenwoordig beter door de schone kunsten uit die periode dan door de woelige tijden die er destijds heersten. Tegenwoordig leven we in woelige tijden en dat zal nog wel een tijdje aanhouden. De wereld zoekt naar een nieuw evenwicht en dat gaat niet zonder schokken. Die schokken zijn wellicht ook nodig. Er dienen nieuwe antwoorden te worden gevonden op de haperende democratie, op de verhouding met Rusland en het Midden-Oosten, op de migratie, integratie en de aard van de islam, op de verdeling van de welvaart en op de vraag hoe Europa er in de toekomst zal moeten uitzien.
Er zijn meer paralellen te trekken. De reformatie die de wind in de zeilen kreeg toen Engeland zich losmaakte van Rome, veroorzaakte ook de Nexit van de Nederlanden uit het Heilige Roomsche Rijk. Er tekende zich een Noord-West Europa af dat zich tijdens de reformatie min of meer eensgezind afkeerde van Rome. Die religieus-culturele scheiding is in feite ook in het huidige Europa te zien dat drie grote blokken bevat: het Zuiden, het Oosten en het Noord-Westen. Wellicht is er een toekomst denkbaar waarin de drie blokken een nieuw Europa als paraplu scheppen. Maar zover is het nog lang niet.
Woelingen zoals we tijdens de reformatie zagen, zullen ons waarschijnlijk nog jaren bezig houden. Rome antwoordde op de reformatie met de inquisitie. Mutatis mutandis kunnen we de stroming van politieke correctheid zien als een vorm van inquisitie. De roep om ‘fatsoen’ in het debat voor gevolgd door de toonaangevende media en ook Facebook is overgehaald daar aan mee te doen. Politieke correctheid is in feite niets anders dan censuur op ongewenste opvattingen. De elite zal Brexit niet op zich laten zitten en, wellicht tijdelijk, reageren met versterkte politieke correctheid waarmee de afstand tot het volk nog verder zal worden vergroot en de polarisatie zal doen toenemen. De onderstroom zal echter niet te keren zijn. Ik voorzie een nieuwe ‘Franse revolutie’ om maar eens een ander schokkend moment uit de geschiedenis erbij te betrekken.
Tenslotte: mensenrechten als heilige graal van deze tijd zijn al een tijdje onder vuur komen te liggen. Mensenrechten lijken zich tegen ons te keren omdat een aantal groepen het als een judotaktiek tegen onze belangen gebruiken en de eigen belangen opdringen. De beweging die als onderstroom gaande is, zou dus ook wel een een correctie op de Franse revolutie kunnen vormen.
