Zoals eerder het geval bij Noorse Sociaaldemocratendoder vind ik de verklaringen die voor de daden van de Afgewezen Schutter uit Californië worden gegeven in het algemeen onbevredigend. Ik doe een poging tot analyse.

Om te beginnen: Ik wil deze daden niet goedpraten of ontkennen dat er in die hoofden kortsluitingen hebben plaatsgevonden. Ik wil proberen ze te beschouwen als ongelukken. Zoals verkeersongelukken vaak veroorzaakt worden door korte momenten van onoplettendheid of materiële mankementen aan weg of voertuig die de bestuurder soms niet te verwijten zijn, zo wil ik deze gebeurtenissen in de eerste plaats zien als maatschappelijke ontsporingen. En evenals bij verkeersongelukken is er dan de vraag of maatschappelijke systemen zo ingericht kunnen en moeten worden dat de kans er op verkleind wordt of de schade verminderd. Ik wil daarbij vermijden om psychiatrische etiketten te plakken die vooral als een verder geen verklaring behoevende eigenschap aan het individu worden toegerekend en de maatschappelijke druk waaronder dat tot stand komt verdonkeremanen. Ik denk dan aan “misogynie” of “narcisme”. In plaats van de schuldvraag 100% bij de dader, al of niet toerekeningsvatbaar of met voorbedachten rade, te leggen wil ik maatschappelijke processen die de dader in deze situatie brachten onderzoeken. De uitkomst van deze analyse is niet gericht op het ontzien van de dader. Schuldig of niet, hij zal consequenties van zijn daden moeten ondervinden. Zoals misschien is opgevallen begin ik daarom met aanduidingen als daders, in plaats van persoonsnamen te gebruiken.

In de moderne neoliberale wereld wordt het individualisme als een godsdienst beleden. Het individu is niet alleen de schepper van zijn eigen geluk of ongeluk, maar denkt zich zelfs de schepper van zijn eigen normen en waarden te zijn. Er is een permanente maatschappelijke druk om alles wat een mens overkomt aan de eigen ideeën, inzet, wil en doorzettingsvermogen toe te rekenen. Of het ontbreken daarvan natuurlijk. Dit rechtvaardigt het gevoel eigenaar te zijn van je succes. Of dat nu schoonheid, sexuele aantrekkingskracht of zakelijk succes is, je bent er de rechtmatige bezitter van en mag daar onbeperkt de vruchten van plukken. In de US en zeker in Californië is deze ideologie het sterkst vertegenwoordigd.

Maar waar enkelen succes hebben zullen velen falen. Er is nu eenmaal weinig ruimte aan de top en zelfs daaronder is niet genoeg plaats. De keerzijde van de medaille is dat falen eigen schuld is. Dat een ander beter is, is je zelf aan te rekenen. Ook zoiets eenvoudigs als werkloosheid wordt gepresenteerd als eigen schuld. Samen te vatten met het domme spreekwoord “Waar een wil is, is een weg”. Als voortdurend falen -en dat kan relatief zijn- als eigen schuld wordt geaccepteerd, leidt dat tot passiviteit, depressiviteit, terugtrekking en uiteindelijk zelfmoord. Iemand met een hogere dunk van zichzelf dan zijn omstandigheden (“successen”) rechtvaardigen, zal uiteindelijk de schuld bij de buitenwereld leggen. Zo ontstaat er agressie jegens die buitenwereld die het gerechtvaardigde succes aan dat individu onthoudt. Dit kan niet onder de noemer “narcisme” worden weggeschreven. Narcisme staat in de eerste plaats voor een overmatige ongezonde interesse in zichzelf en minachting of onverschilligheid tegenover anderen. Het is in de eerste plaats een kenmerk van mensen die niet alleen zichzelf succesvol vinden, maar het ook op een of andere manier zijn. Zij kunnen zich permitteren de ander te negeren. Van de andere kant gezien kun je het negeren van de losers door de winners op zichzelf geen narcisme noemen.

Een belangrijk gevolg van het individualisme is dat de mogelijkheid ontbreekt om de ander aan te spreken. Bij gebrek aan een gemeenschappelijke morele grondslag waarop je dat zou kunnen is er geen andere mogelijkheid dan het inroepen van de hulp van de sterke arm, of het recht in eigen hand nemen. Een eenvoudig voorbeeld zijn de misdragingen in de openbare ruimte. Overlast veroorzaken of wildplassen? Je kijkt wel uit om de daders aan te spreken. Want je kunt er van uitgaan dat voor iemand die voor zijn eigen normen gerechtigd is zoiets te doen een terechtwijzing vooral als een belediging zal worden opgevat. Alleen als je een fysiek overwicht -een mogelijkheid tot geweld, het recht in eigen hand- hebt kun je je zoiets permitteren. Je zou de politie kunnen bellen, maar dan moet het wel echt erg zijn. Ze zullen meestal te laat komen als ze al komen. Ook bekenden of zelfs geliefden kunnen steeds moeilijker aangesproken worden op wat jij als onjuist ziet.

De kans dat afwijzingen of andere krenkingen, of die nu vermeend of werkelijk zijn, zich ophopen om op een bepaald moment tot uitbarsting te komen wordt steeds groter. Het is aan de omgeving om dergelijke uitbarstingen aan te zien komen en liefst te voorkomen of anders in goede banen te leiden. Maar het zelfde individualisme dat deze ophopingen veroorzaakt zorgt er voor dat dit niet gebeurt. Zo het al waargenomen wordt zal het allereerst worden gereduceerd tot “zijn probleem”. Op zijn best halen we het bevoegd gezag er bij, in dit geval in de vorm van de maatschappelijk werker of de psychiater. Uitbarstingen zijn onvermijdelijk.

Als het ontspoort is de vraag of dat zo gewelddadig moet. Opnieuw is die kans in de VS structureel groter. Vanwege het vrije wapenbezit en de verheerlijking van geweld als oplossing in de media blijkt de grens tot dodelijk geweld daar een stuk lager te liggen. Om de vergelijking met verkeer nog maar eens te maken: het is alsof men snelwegen zonder middenbermbeveiliging aanlegt en vervolgens hard en roekeloos rijden propageert. De eindconclusie staat in de titel: “Onvermijdelijk Doden”.

Structurele maatschappelijke factoren zijn de belangrijkste oorzaken van ontsporingen als deze. Als ik individuele schuldigen zou moeten aanwijzen die misschien vervolgd zouden kunnen of moeten worden wegens medeplichtigheid, dan zouden de ouders, in het bijzonder de moeder als hoofdopvoeder, in aanmerking komen. Daarna de wapenbranche en Hollywood.

Terzijde 1: En hoe zit het met terreurdaden, zoals de recente schietpartij in Brussel? Ik beschouw die in de eerste plaats als oorlogsdaden van een vijandige mogendheid. Ik zie terroristen als soldaten. Omdat die zich op ongewapende burgers richten hebben die wat mij betreft geen recht op behandeling volgens de Geneefse conventie. Zij voeren geen oorlog maar begaan oorlogsmisdaden. Uiteindelijk is de bron, woede over ervaren onrecht het zelfde. In het geval van de Afgewezen Schutter komt deze woede vrij planloos en willekeurig naar buiten. Bij terroristen wordt de woede van individuen door leiders bewust samengebracht en gekanaliseerd naar benoemde schuldigen. Dat maakt de terroristen en hun leiders direct schuldig. Voor verdere inzichten beveel ik lezing van “Woede en Tijd” (2007) van Peter Sloterdijk aan.

Terzijde 2: Met name de “misogynie” verklaring van de daden van de Afgewezen Schutter roept bij mij het gevoel op dat er nogal makkelijk wordt weggekeken van een van de structurele oorzaken van de ophoping van frustratie en woede bij mannen. Daartoe het volgende:

(1) “Als een meisje nee zegt bedoelt ze ook nee” is een problematische stelling. Het definieert eenzijdig de vrouw als de bezitter van haar seksualiteit als handelswaar, die zij niet wenst te verkopen aan deze bieder. Het ontkent het meer natuurlijke spel van signalen en gevoelens waarvan woorden slechts een onderdeel zijn. Een misverstand niet altijd onmogelijk of verwijtbaar. Andere gevoelens dan handel, bijvoorbeeld empathie moeten worden onderdrukt. Langs deze weg worden liefdesrelaties contracten waarop garantie van toepassing is. Die bij in gebreke blijven gemakkelijk verbroken kunnen worden.

(2) Een citaat uit Houellebecq: De wereld van markt en strijd (1994, p 109)

Veronique ‘liep in analyse’, zoals dat heet; tegenwoordig spijt het me dat ik haar heb ontmoet. Meer in het algemeen valt er niet veel te beginnen met vrouwen die in analyse lopen. Een vrouw die in handen van de psychoanalyticus gevallen, wordt totaal en voorgoed onbruikbaar, dat heb ik al dikwijls geconstateerd. Dat fenomeen moet niet als een neveneffect van de psychoanalyse worden beschouwd maar wel degelijk als het hoofddoel ervan. Onder het mom van een reconstructie van het ik brengen de psychoanalytici in werkelijkheid een schandelijke destructie van het menselijk wezen teweeg. Onschuld, edelmoedigheid, zuiverheid… tussen hun ruwe handen wordt het allemaal razendsnel verbrijzeld. Die dik betaalde, zelfingenomen, stompzinnige psychoanalytici vernietigen bij hun zogenaamde patiëntes voorgoed elk vermogen tot liefde, zowel geestelijk als lichamelijk; ze gedragen zich in feite als ware vijanden van de mensheid. De psychoanalyse is een bikkelharde school voor egoïsme, die zich met het grootst mogelijke cynisme op brave, een beetje stuurloze meisjes werpt om ze te veranderen in weerzinwekkende, onvoorstelbaar egocentrische sletten, die alleen nog maar een volstrekt gerechtvaardigde walging kunnen opwekken. Je moet onder geen beding vertrouwen schenken aan een vrouw die door de psychoanalyticus onder handen is genomen. Bekrompenheid, egoïsme, arrogante domheid, totaal gebrek aan moreel besef, chronisch onvermogen tot liefde: ziedaar het uitputtende portret van een ‘geanalyseerde’ vrouw.

De zakelijke, individualistische opstelling is min of meer de norm geworden. Maar niet voor beide seksen in gelijke mate. De vrouw is als bezitter van haar seksuele kapitaal in het voordeel tegenover het nog steeds wat dierlijke mannetje, dat slechts zijn pik achterna loopt.

Door deze beschouwing zullen sommigen mij zelf van misogynie beschuldigen. Dat is hetzelfde als mensen die kritiek op de Islam hebben islamofoob noemen. Psychologiseren is een geliefd frame om kritiek te ontgaan.

Eerder schreef ik over de relatiemarkt De Kaapverdiaan