Je hebt goede en foute spreekwoorden. Eerst wilde ik één stuk schrijven waarin ze allemaal aan de orde komen. Omdat ik er tot nu maar vijf verzameld heb die bovendien stuk voor stuk een aparte beschouwing waard zijn begin ik met:
"If all you have is a hammer, everything looks like a nail"
"Als je alleen een hamer hebt lijkt alles een spijker."
De oorsprong van dit spreekwoord is niet helemaal duidelijk. Het is mogelijk "traditional" maar wordt ook toegeschreven aan Maslov: “I suppose it is tempting, if the only tool you have is a hammer, to treat everything as if it were a nail.” Abraham Maslov, 1966). En natuurlijk is er het fameuze "If I had a hammer" (Lee Hays and Pete Seeger, 1958) als mogelijke bron van die gedachte. Ik heb zelf de neiging om het nog iets aan te passen tot:
"Als je een hamer hebt lijkt alles een spijker."
Deze vorm maakt het versimpelingsmechanisme nog wat duidelijker. Immers: als je alleen een hamer hebt dan kun je daar niet zo veel aan doen, maar als je op het moment dat je een hamer oppakt alles als een spijker gaat zien is dat veel erger. Je zou misschien de hamer wel kunnen neerleggen maar het werkt zo handig om alles als een spijker te zien.
Ik associeer dit spreekwoord allereerst met mensen à la van Thijn, die al gauw ergens een racisme of fascisme in zien, maar marktfundamentalisten komen ook zeker in aanmerking. Eigenlijk kunnen alle monomaan toegepaste denkwijzen er mee geduid worden. Je moet nog oppassen dat je het niet op zichzelf gaat betrekken. Het wordt in de Engelstalige wereld redelijk vaak gebruikt. Als je in het Nederlands Googlet kom je het maar weinig tegen.
Dit is een "goed" spreekwoord, omdat het mensen wijst op een kortzichtige en ééndimensionale kijk op de wereld. Goede en foute spreekwoorden zijn geen gewone spreekwoorden die de werkelijkheid beschrijven, zoals "hoge bomen vangen veel wind", maar spreekwoorden die bij gebruik een effect zouden kunnen hebben op de werkelijkheid. Ik denk niet dat "Spijkers op laag water zoeken" en "De spijker op zijn kop slaan" tot deze categorie behoren.
