Op verschillende plaatsen timmeren heel verschillende mensen aan de (internet)weg om de invloed van de godsdiensten terug te dringen en de publieke sfeer seculier te houden. Sommigen doen dat vanuit het simpelweg benoemen van de onzinnige uitingen van religie, zoals de immer amusante rubriek van Max Pam “ketter en geest” op OBA-live en op zijn eigen website. Anderen door de confrontatie te zoeken a la Dawkins, hier te lande helaas niet zo prominent vertegenwoordigd door Herman Philipse. Weer anders is de uitnodiging van Anne Provoost in haar pamfletje “Beminde Ongelovigen” waar volgens mij geen enkel vervolg op is gekomen.
Humor wordt ook geprobeerd, bijvoorbeeld op de website van het Flying Spaghetti Monster. Tenslotte zijn er een aantal initiatieven voor het oprichten van een atheïstische of secularistische politieke partij. De meest in het oog springende poging hiertoe is afkomstig van Frans van Dongen, die daar zelfs kortstondig de papieren krant mee haalde.
Wat mij bij dit alles verbaast en waar ik mij ook zorgen over maak is hoe versplinterd dit allemaal is en hoe weinig analyse aan al deze pogingen tot handelen ten grondslag ligt. Het eerste past bij al die kritisch nadenkende eigenwijze mensen die helemaal zelf uitgevonden hebben dat god onzin is. Het tweede minder. Voor mij is duidelijk dat er meer samengewerkt moet worden aan één zaak wil er ooit iets van komen. De vraag is welke zaak. Om dat te bepalen hier een voorzet. De aanleiding om dat hier en nu te doen is dat de vrijdenkersvereniging op 28 maart een bijeenkomst met als thema: “Atheïsme en Politiek” organiseert, waarvoor ik hierbij alvast een duit in het zakje wil doen.
Ik begin met de vraag: Wat is het probleem waarvoor een op te richten atheïstische partij de oplossing zou moeten zijn ? Zoals hierboven al gezegd gaat het om het terugdringen van de invloed van godsdiensten op ons openbare leven. Zoals het in de oproep verwoord staat: “Als U ook vindt, dat de ‘religianten’ een steeds dominerender rol gaan spelen in de politiek en in de openbare ruimte…. “. Dat is echter pas het begin. Waarom zou een politieke partij hiervoor een oplossing zijn ?
De volgende vraag is dan: Hoe komt het dat de invloed van godsdiensten op ons openbare leven is toegenomen? Volgens mij is het antwoord hierop betrekkelijk simpel: De hoeveelheid geloof is toegenomen. Dat wil zeggen het aantal gelovigen en de kracht waarmee zij of hun voormannen het uitdragen. Als we dit als oorzaak erkennen dan ligt het voor de hand dat de bestrijding van dit fenomeen een poging zou moeten inhouden het aantal en de kwaliteit van deze religianten te verminderen. Zou een politieke partij hier een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren?
Het oprichten van een Atheistische Politieke Partij heeft als eerste doel om de atheïsten (of seculieren) te organiseren en zo in de politieke arena de strijd aan te gaan met de invloed van het geloof. Het doel is niet het geloof te verminderen maar om het uit het openbare leven te halen. Afgezien van:
- – de problemen die aan een one-issuepartij kleven,
- – dat politieke partijen op basis van (on)geloofsovertuiging niet een vermindering van het geloof in het openbare leven inhouden,
- – atheïsten kritische mensen zijn die zich moeilijk in één partij laten verenigen;
is het zeer de vraag of het bestaan van een succesvolle APP de hoeveelheid geloof zal doen verminderen. En of men het bij verdere groei van godsgeloof niet getalsmatig af zal leggen en de sharia wordt ingevoerd.
Dit is een belangrijk vertrekpunt. Ik wil het voor de duidelijkheid nog iets anders formuleren:
Volgens mij willen de aanhangers van de APP-gedachte hun eigen rechten (op een seculiere openbare ruimte en staat) veilig stellen zonder verder iets fundamenteels te willen veranderen aan de werkelijke opvattingen en aantallen van gelovigen. Zolang deze maar bereid zijn met hun geloof in hun particuliere hok te kruipen is het goed. Ik vind deze opvatting naïef, om niet te zeggen gevaarlijk. Het miskent dat in een democratie de macht van het getal geldt waarbij de indifferenten niet meetellen. Het gaat om een vrij grote groep gelovigen (20%?) tegenover een vrij kleine groep secularisten (5%?). De voorlopig nog indifferente grote massa (laten we zeggen “de ietsisten”) doet even niet mee. Daarbij komt nog dat op dit moment mensen met een hekel aan de islam prima terecht kunnen bij Geert Wilders. Dat is meteen een illustratie van het one-issue probleem: Wilders heeft verder een tamelijk onduidelijk en rechts politiek programma. Wat wordt verder het programma van een APP? Sommigen denken dit op te lossen door binnen zo een APP verder alle politieke stromingen apart te laten voortbestaan. Dat lijkt me bij voorbaat al vragen om moeilijkheden. Bovendien weten kiezers dan helemaal niet meer waar ze nu eigenlijk op stemmen.
Wat zou een oplossing kunnen zijn ? We moeten af van het bestrijdingsmodel en inzetten op een concurrentiemodel. Daartoe moet er een “ideologie” ontwikkeld worden die de aantrekkelijkheden van godsdiensten in zich heeft, zonder daarbij van de werking van hogere machten of domme boeken afhankelijk te zijn of de kritische vermogens uit te schakelen. Bestaat zo’n ideologie dan nog niet? Het humanisme bijvoorbeeld ? Volgens mij niet. Het humanisme mist een aantal kenmerkende trekken die religies aantrekkelijk maken. Is het wel mogelijk om een concurrerende ideologie te ontwikkelen ? Daar is geen zekerheid over. Er zijn mogelijkheden maar geen zekerheden. Wel is het duidelijk dat we eerst een goede studie van religies moeten maken. Gelukkig is daarvoor wel het nodige materiaal voor handen. Ook is duidelijk dat we niet opnieuw het wiel moeten willen uitvinden. We moeten veel goede ideeën stelen en daar iets nieuws van maken. Het hoeft ook niet één monumentale ideologie te zijn. Meerdere smaken zijn denkbaar.
Bovenstaand kan samengevat worden in de stelling: “Voor het realiseren van een seculiere openbaarheid is het van het grootste belang dat er een duidelijke seculiere meerderheid is. Om deze meerderheid te bevorderen of veilig te stellen is het noodzakelijk de concurrentie met de godsdienst aan te gaan. Dit dient voorrang te krijgen boven eventuele vormen van politieke organisatie.”
Ik ben van plan deze stelling op de eerder genoemde bijeenkomst te verdedigen, als ik daarvoor de gelegenheid krijg.
Goede namen voor concurrerende ideologiën zijn belangrijk. Ik had zelf “lotsdiensten’ als verzamelnaam bedacht Suggesties voor mooie namen zijn zeer welkom.
Dank aan Peter Louter voor zijn gastvrijheid. Ik zal proberen de discussie hier te voeren en hoop dat die to the point zal zijn en blijven.
Victor Onrust
